शिवराम हरी राजगुरू हे भारतीय स्वातंत्र्यलढयात एक धाडसी, निडर आणि प्रेरणादायी क्रांतिकारक म्हणून ओळखले जातात. त्यांचा जन्म 24 ऑगस्ट 1908 रोजी पुणे जिल्ह्यातील खेड या गावात झाला. बालपणापासूनच त्यांच्या मनात देशभक्तीची आणि ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध लढण्याची ठिणगी पेटली होती. देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी तन, मन आणि धन सर्व काही अर्पण करण्याची त्याची तयारी दिसून आली.
Table of Contents
बालपण आणि प्रारंभिक जीवन
शिवराम हरी राजगुरू यांचा जन्म २४ ऑगस्ट १९०८ रोजी पुणे जिल्ह्यातील खेड या गावात एका ब्राह्मण कुटुंबात झाला. लहान वयातच त्यांच्या वडिलांचे निधन झाले आणि त्यामुळे त्यांचे बालपण कष्टप्रद परिस्थितीत गेले. मात्र, त्यांच्या मनात देशभक्तीची ज्योत लहानपणापासूनच प्रज्वलित झाली होती. त्यांनी वयाच्या १२व्या वर्षीच शिवाजी महाराजांप्रमाणे देशासाठी काहीतरी मोठं करण्याचं स्वप्न पाहिलं होतं.
राजगुरूंनी खेड गावातील प्राथमिक शाळेतून शिक्षण घेतले. त्यानंतर पुढील शिक्षणासाठी पुण्याच्या न्यू इंग्लिश स्कूलमध्ये दाखल झाले. शाळेत असताना त्यांनी भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचे महत्त्व समजले. वाचनाच्या आणि चर्चा सत्रांमधून त्यांनी देशभक्तीच्या विचारांची जोपासना केली. या विचारांनी प्रेरित होऊन त्यांनी आपले जीवन देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी समर्पित करण्याचा निर्णय घेतला.
शिवराम हरी राजगुरू
क्रांतिकारी मार्ग
शिवराम हरी राजगुरू हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक असामान्य व्यक्तिमत्व होते. त्यांच्या क्रांतिकारी जीवनाची सुरुवात अत्यंत धाडसी आणि निडरपणे झाली. राजगुरूंनी वयाच्या अवघ्या १५व्या वर्षीच भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात सक्रिय सहभाग घेतला होता. त्यांच्या विचारधारांची पाळंमुळं क्रांतिकारी चळवळीच्या मार्गावर दृढपणे रुजली होती.
क्रांतिकारी गटातील प्रवेश:
राजगुरू १९२३ मध्ये पुण्यात आले असताना, त्यांची चंद्रशेखर आझाद यांच्याशी भेट झाली. आझाद यांच्या क्रांतिकारी विचारांनी प्रभावित होऊन, राजगुरूंनी हिंदुस्तान सोशलिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन (HSRA) मध्ये सहभागी होण्याचा निर्णय घेतला. या संघटनेत प्रवेश घेतल्यानंतर त्यांनी स्वातंत्र्यलढ्यात आपला सक्रिय सहभाग दाखवण्यास सुरुवात केली.
क्रांतिकारी मोहिमा:
राजगुरूंनी अनेक क्रांतिकारी मोहिमा राबवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यांनी ब्रिटिश राजवटीच्या अत्याचारांविरुद्ध आवाज उठवला आणि आपल्या सहकाऱ्यांसोबत विविध ठिकाणी ब्रिटीशांविरुद्ध उठाव घडवून आणण्याचे प्रयत्न केले. त्यांनी महाराष्ट्रातील काही प्रमुख क्रांतिकारकांसोबत काम केले आणि देशभरातील तरुणांना प्रेरित करण्याचे काम केले.
शस्त्रास्त्रांचा अभ्यास:
राजगुरू हे शस्त्रास्त्रांच्या वापरात आणि त्याचं प्रशिक्षण घेण्यात पारंगत होते. त्यांनी ब-याच ठिकाणी शस्त्रास्त्रांचे अभ्यासक्रम केले आणि क्रांतिकारकांसाठी त्याचे प्रशिक्षण देणे सुरू केले. शस्त्रास्त्रांचा योग्य वापर करून त्यांनी ब्रिटिशांच्या सैन्याचा सामना करण्याची तयारी केली होती.
लाहोर कट:
१९२८ मध्ये, लाला लाजपत राय यांच्या मृत्यूनंतर राजगुरूंनी भगतसिंग आणि सुखदेव यांच्यासोबत मिळून लाहोर कट रचला. या कटाचा उद्देश लाजपत राय यांच्या मृत्यूचा बदला घेणे आणि ब्रिटिश साम्राज्याला आव्हान देणे हा होता. १७ डिसेंबर १९२८ रोजी त्यांनी सांडर्सच्या हत्येच्या योजनेत सहभाग घेतला. या घटनेने ब्रिटिश सरकारला मोठा धक्का बसला आणि राजगुरू, भगतसिंग, आणि सुखदेव यांच्या नावांची देशभरात चर्चा झाली.
लाहोर कट आणि सांडर्स हत्या
भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात अनेक धाडसी आणि क्रांतिकारी घटना घडल्या ज्यांनी ब्रिटिश साम्राज्याला मोठा धक्का दिला. त्यातील एक महत्त्वाची घटना म्हणजे लाहोर कट आणि त्यानंतर झालेली सांडर्स हत्या. शिवराम हरी राजगुरू, भगतसिंग आणि सुखदेव यांच्या धाडसाने ही घटना भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासात अजरामर झाली आहे.
लाला लाजपत राय यांचा मृत्यू आणि क्रांतिकारकांचा संताप:
१९२८ मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने सायमन कमिशनविरोधात तीव्र आंदोलन सुरू केले होते. या आंदोलनाचं नेतृत्व करत असताना, ३० ऑक्टोबर १९२८ रोजी लाहोरमध्ये लाला लाजपत राय यांच्यावर पोलिसांनी लाठीचार्ज केला. या लाठीचार्जमुळे लाला लाजपत राय गंभीर जखमी झाले आणि १७ नोव्हेंबर १९२८ रोजी त्यांचा मृत्यू झाला. लाजपत राय यांच्या मृत्यूमुळे देशभरात संतापाची लाट उसळली, आणि या अत्याचाराचा बदला घेण्याचा निर्धार क्रांतिकारकांनी केला.
लाहोर कटाची योजना:
लाला लाजपत राय यांच्या मृत्यूनंतर भगतसिंग, राजगुरू, सुखदेव आणि चंद्रशेखर आझाद यांनी मिळून लाहोर कट रचला. या कटाचा उद्देश लाठीचार्जचे आदेश देणाऱ्या ब्रिटिश अधिकारी जेम्स ए. सांडर्स याची हत्या करून लाजपत राय यांच्या मृत्यूचा बदला घेणे हा होता.
सांडर्स हत्या:
१७ डिसेंबर १९२८ रोजी भगतसिंग, राजगुरू, आणि सुखदेव यांनी लाहोरच्या प्रमुख मार्गावर सांडर्स याची वाट पाहत त्याच्या हत्येची योजना आखली. सांडर्स आपल्या कार्यालयातून बाहेर पडत असताना, राजगुरूंनी त्याला गोळी घातली. सांडर्स जागीच ठार झाला. या हत्येने ब्रिटिश सरकारला मोठा धक्का बसला, आणि क्रांतिकारकांनी आपल्या साहसाने ब्रिटिशांच्या विरोधात उभारलेल्या बंडाला एक नवी दिशा दिली.
घटनेचे परिणाम:
सांडर्स हत्येनंतर ब्रिटिश सरकारने या क्रांतिकारकांना पकडण्यासाठी व्यापक शोधमोहीम हाती घेतली. भगतसिंग, राजगुरू, आणि सुखदेव यांनी घटनास्थळावरून पळ काढला, परंतु काही महिन्यांनंतर त्यांना अटक करण्यात आली. १९३० मध्ये या तिघांवर लाहोर खटला चालवण्यात आला आणि २३ मार्च १९३१ रोजी त्यांना फाशी देण्यात आली.
लाहोर कटाचे ऐतिहासिक महत्त्व
लाहोर कट आणि सांडर्स हत्या ही घटना भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक महत्त्वाची आणि प्रेरणादायी घटना आहे. या घटनेने भारतातील तरुणांना स्वातंत्र्याच्या लढ्यात सामील होण्यासाठी प्रेरणा दिली. शिवराम हरी राजगुरू, भगतसिंग, आणि सुखदेव यांच्या बलिदानामुळे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला नवी ऊर्जा मिळाली आणि त्यांच्या साहसाने ब्रिटीश सरकारला आव्हान दिले.
वारसा
राजगुरूंच्या क्रांतिकारी जीवनात अनेक आव्हाने होती, परंतु त्यांच्या साहसाने आणि निःस्वार्थ सेवाभावाने त्यांनी भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला नवी दिशा दिली. त्यांच्या या धाडसी कृत्यामुळेच ते भारतीय स्वातंत्र्याच्या इतिहासात अमर झाले.
शिवराम हरी राजगुरू यांचे बलिदान भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक प्रेरणादायी कथा आहे. त्यांच्या स्मरणार्थ पुण्यातील खेड गावाचे नामकरण ‘राजगुरुनगर’ असे करण्यात आले आहे. दरवर्षी २३ मार्च हा दिवस ‘शहीद दिवस’ म्हणून साजरा केला जातो, ज्या दिवशी राजगुरू, भगतसिंग, आणि सुखदेव यांना श्रद्धांजली अर्पण केली जाते.
शिवराम हरी राजगुरू हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक असामान्य व्यक्तिमत्व होते. त्यांच्या साहसाने आणि देशभक्तीने अनेक तरुणांना प्रेरित केले आहे. राजगुरू, भगतसिंग, आणि सुखदेव यांच्या बलिदानामुळे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला नवी दिशा मिळाली. त्यांच्या कर्तृत्वाचा वारसा आजही आपल्याला प्रेरणा देतो आणि त्यांचे जीवन आपल्या सर्वांसाठी आदर्श ठरते.