डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम : सुप्रसिद्ध वैज्ञानिक आणि विकसित भारताचे स्वप्न
डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम हे भारतीय विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या जगतातील एक मोठं नाव आहे. त्यांची ओळख फक्त वैज्ञानिक म्हणूनच नव्हे तर भारताचे ११वे राष्ट्रपती, शिक्षक, आणि विकसित भारताचं स्वप्न पाहणारे दूरदर्शी नेता म्हणूनदेखील होते. त्यांनी भारताच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिलं. त्यांच्या जीवनप्रवासात त्यांनी अनेक संघर्षांचा सामना केला, पण नेहमीच ते आपल्या राष्ट्राच्या विकासासाठी आणि युवकांना प्रेरणा देण्यासाठी कटीबद्ध राहिले.
१. प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा जन्म १५ ऑक्टोबर १९३१ रोजी तामिळनाडूमधील रामेश्वरम या लहानशा शहरात झाला. त्यांचे कुटुंब अत्यंत साधं होतं. त्यांच्या वडिलांचे नाव जैनुलाब्दीन होते आणि ते नाविक होते, तर आई, आशियम्मा, एक धार्मिक महिला होती. आर्थिक स्थिती फारशी चांगली नसली तरी त्यांच्या कुटुंबाने शिक्षणाचं महत्त्व जाणलं आणि कलाम यांना बालपणापासूनच शिक्षणासाठी प्रोत्साहन दिलं.
त्यांच्या लहानपणापासूनच विज्ञानात गोडी होती आणि शालेय जीवनात त्यांनी नेहमीच उत्कृष्ट कामगिरी केली. ते नेहमी नवनवीन गोष्टी शिकण्याच्या शोधात असत. त्यांच्या मेहनतीने आणि जिद्दीने त्यांनी मद्रास इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीमध्ये एरोनॉटिकल इंजिनियरिंगमध्ये प्रवेश मिळवला. इथेच त्यांची तांत्रिक ज्ञानाची पायाभरणी झाली आणि त्यांनी विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात यशस्वी कारकीर्द घडवण्याचा निर्धार केला.
२. वैज्ञानिक प्रवास
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO):
डॉ. कलाम यांची वैज्ञानिक कारकीर्द भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) मध्ये सुरू झाली. भारताच्या अंतराळ तंत्रज्ञानाच्या विकासात त्यांनी मोलाचं योगदान दिलं. त्यांनी SLV-3 (Satellite Launch Vehicle) या भारताच्या पहिल्या स्वदेशी उपग्रह प्रक्षेपकाच्या निर्मितीत महत्त्वाची भूमिका बजावली. SLV-3 च्या यशस्वी प्रक्षेपणानंतर भारत अंतराळ तंत्रज्ञानात स्वयंपूर्ण झाला.
मिसाइल मॅन:
त्यानंतर, डॉ. कलाम यांना संरक्षण संशोधन आणि विकास संघटनेत (DRDO) महत्त्वपूर्ण जबाबदारी दिली गेली. त्यांनी पृथ्वी, अग्नी, त्रिशूल, आकाश आणि नाग यांसारख्या क्षेपणास्त्रांच्या (मिसाइल्स) विकासात नेतृत्व केलं. त्यामुळेच त्यांना “मिसाइल मॅन” म्हणून ओळखलं जाऊ लागलं. भारताच्या संरक्षण क्षमतेच्या विकासात त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आणि त्यामुळे भारताच्या सुरक्षा यंत्रणेसाठी ते प्रेरणादायक ठरले.
पोखरण आण्विक चाचणी:
१९९८ साली झालेल्या पोखरण आण्विक चाचण्यांमध्ये डॉ. कलाम यांचा महत्त्वपूर्ण सहभाग होता. त्यांनी आण्विक तंत्रज्ञानाच्या विकासात योगदान दिलं आणि भारताला आण्विक क्षमता असलेल्या राष्ट्रांच्या यादीत आणलं. या यशस्वी चाचण्यांमुळे भारताची आंतरराष्ट्रीय स्तरावर एक सशक्त राष्ट्र म्हणून ओळख प्रस्थापित झाली.
३. भारताचे राष्ट्रपती
डॉ. कलाम यांची राष्ट्रपती म्हणून निवड २००२ साली झाली. ते भारताचे ११वे राष्ट्रपती होते आणि २००२ ते २००७ या कालावधीत त्यांनी या पदावर कार्य केले. राष्ट्रपती म्हणून त्यांचे कार्य अतिशय उल्लेखनीय होते. त्यांनी आपली विद्वत्ता आणि अनुभव लोकांपर्यंत पोहोचवण्याचा प्रयत्न केला. त्यांना “जनतेचे राष्ट्रपती” असेही म्हटले जात असे कारण त्यांनी कायमच सामान्य लोकांशी संवाद साधण्यावर भर दिला.
डॉ. कलाम हे राष्ट्रपतीपदाच्या भव्यतेपासून वेगळे होते. ते सामान्य कपडे परिधान करत असत आणि राष्ट्रपती भवनातील भव्यतेच्या मागे न लागता विद्यार्थ्यांना भेटणे, त्यांच्याशी संवाद साधणे आणि त्यांना प्रोत्साहित करणे हे त्यांच्या कार्यक्रमाचे केंद्रबिंदू होते.
४. विकसित भारताचे स्वप्न – ‘विजन २०२०’
डॉ. कलाम यांचा सर्वांत मोठा आणि महत्त्वाचा दृष्टिकोन म्हणजे ‘विजन २०२०’. या विजनद्वारे त्यांनी २०२० सालापर्यंत भारताला एक विकसित राष्ट्र बनवण्याचे स्वप्न पाहिले. त्यांची ही योजना सामाजिक, आर्थिक आणि तांत्रिक क्षेत्रातील प्रगतीवर आधारित होती. त्यांच्या मते, भारताने विकसित राष्ट्र व्हावे यासाठी विविध क्षेत्रांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर सुधारणा आवश्यक आहेत.
१. शिक्षण आणि युवकांचं सशक्तीकरण:
शिक्षण हेच देशाच्या प्रगतीचं खरं साधन आहे, असा त्यांचा विश्वास होता. त्यांना वाटायचं की विद्यार्थ्यांनी केवळ शालेय शिक्षणावर न थांबता विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि संशोधनाच्या क्षेत्रात पुढे जावं. त्यांनी शिक्षकांनाही विद्यार्थ्यांमध्ये वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि नाविन्यपूर्ण विचारांची आवड निर्माण करण्याचं आवाहन केलं.
२. ग्रामीण विकास:
डॉ. कलाम यांचा “PURA” (Providing Urban Amenities to Rural Areas) हा महत्त्वपूर्ण प्रकल्प होता. या अंतर्गत त्यांनी ग्रामीण भारताच्या विकासासाठी शहरी सुविधांचा पुरवठा करणं आणि खेड्यांमध्ये रोजगाराच्या संधी निर्माण करणं हे उद्दिष्ट ठेवलं होतं.
३. उर्जा क्षेत्रातील स्वावलंबन:
भारताच्या आर्थिक विकासासाठी उर्जेचा पुरवठा हा महत्त्वाचा घटक आहे, हे त्यांनी ओळखलं. त्यांनी शाश्वत ऊर्जा स्रोतांचा वापर वाढवण्याचा विचार मांडला, ज्यामध्ये सौर ऊर्जा, पवन ऊर्जा आणि आण्विक ऊर्जा यांचा समावेश होता.
४. तंत्रज्ञानाचा वापर:
तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून देशाच्या समस्या सोडवता येऊ शकतात, असा त्यांचा विश्वास होता. त्यांनी माहिती तंत्रज्ञान, जैवतंत्रज्ञान आणि नॅनो तंत्रज्ञानाच्या विकासाला मोठा प्रोत्साहन दिला.
५. महिलांचा सहभाग:
डॉ. कलाम यांना महिला सशक्तीकरणावरही विश्वास होता. त्यांचं म्हणणं होतं की, भारताच्या विकासात महिलांचा सहभाग अत्यावश्यक आहे, आणि त्यांच्या क्षमतांचा योग्य वापर केला जावा.
५. युवकांसाठी प्रेरणादायी विचार
डॉ. कलाम हे नेहमीच युवकांसाठी प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व राहिले आहेत. त्यांच्या भाषणांमधून आणि लिखाणातून त्यांनी युवकांना स्वत:चा मार्ग शोधण्याची, त्यांचं ध्येय ठरवण्याची आणि प्रगतीच्या दिशेने काम करण्याची प्रेरणा दिली. त्यांचे काही प्रेरणादायी विचार असे आहेत:
- “स्वप्न तेच असतात जी तुम्हाला झोपू देत नाहीत.”
त्यांनी युवकांना नेहमीच मोठी स्वप्नं पाहण्याची आणि ती साकार करण्यासाठी अथक परिश्रम करण्याची शिकवण दिली. - “यश मिळवण्यासाठी सखोल ज्ञान आणि कठोर मेहनत आवश्यक आहे.”
त्यांनी नेहमी सांगितलं की मेहनतीला पर्याय नाही. योग्य शिक्षण, जिद्द आणि कठोर परिश्रम यांच्याद्वारेच यश मिळू शकतं. - “आपलं भविष्य आपल्या हातात आहे.”
त्यांच्या मते, प्रत्येकाने आपलं भविष्य स्वत: घडवायचं असतं, आणि त्यासाठी योग्य दिशा आणि मानसिकता असणं आवश्यक आहे.
६. आत्मचरित्र – ‘विंग्स ऑफ फायर’
डॉ. कलाम यांच्या आत्मचरित्राचं नाव ‘विंग्स ऑफ फायर’ आहे. या पुस्तकात त्यांनी आपल्या जीवनातील संघर्ष, यश आणि अपयश यांची कहाणी मांडली आहे. त्यांच्या जीवनातील अनेक प्रेरणादायी प्रसंग या पुस्तकातून समोर येतात. ‘विंग्स ऑफ फायर’ हे केवळ एक आत्मचरित्र नाही, तर ते लाखो तरुणांसाठी प्रेरणास्त्रोत आहे.
७. मरणोत्तर वारसा
डॉ. कलाम यांचं निधन २७ जुलै २०१५ रोजी शिलाँग येथे भाषण देताना झालं. त्यांच्या जाण्याने संपूर्ण देशाला धक्का बसला, पण त्यांच्या विचारांची आणि कार्याची अमर राहणारी देणगी आपल्या सगळ्यांना मिळाली आहे. त्यांच्या स्वप्नांमध्ये विकसित भारताची प्रतिमा होती, आणि त्याचं प्रत्यक्ष रूपांतर करण्यात त्यांचे विचार आजही आपल्याला मार्गदर्शन करत आहेत.
निष्कर्ष
डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचं जीवन हे लाखो भारतीयांसाठी प्रेरणादायी आहे. त्यांच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रातील योगदानाबरोबरच त्यांचं विकसित भारताचं स्वप्न आणि त्यासाठी त्यांनी दिलेला विचारसरणीचा पाठ सर्व भारतीयांनी अंगिकारावा. त्यांच्या चिंतनातून आपल्याला शिकायला मिळतं की, देशाच्या विकासासाठी प्रत्येक घटकाची जबाबदारी आहे आणि या उद्दिष्टासाठी एकत्रितपणे कार्य करायला हवं.
डॉ. कलाम यांच्या विचारांना अनुसरून आपण सर्वांनीच त्यांच्या विकसित भारताच्या स्वप्नाच्या सिद्धीसाठी प्रयत्न केला पाहिजे, कारण तेच त्यांच्या प्रति खऱ्या श्रद्धांजली ठरेल.