दत्तात्रेय जयंती, हिंदू धर्मातील एक शुभ सोहळा, ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव यांच्या पवित्र त्रिमूर्तीला मूर्त रूप देणारा दैवी अवतार – भगवान दत्तात्रेय यांचा जन्मदिवस आहे. मोठ्या श्रद्धेने आणि भक्तीभावाने साजरा होणारा हा सण देशभरातील भाविकांसाठी खूप महत्त्वाचा आहे. दत्तात्रेय जयंतीच्या गूढ क्षेत्रामध्ये आपण सखोलपणे जात असताना, हा दिवस लाखो लोकांच्या जीवनात आणणारा आध्यात्मिक खोली आणि दैवी संगम उघड करतो.

त्रिमूर्ती अवतार:

भगवान दत्तात्रेय हे हिंदू धर्मातील एक अद्वितीय प्रकटीकरण आहे, जे तीन प्रमुख देवतांचे एकत्रित अवतार म्हणून पूज्य आहेत – ब्रह्मा, निर्माता; विष्णू, संरक्षक; आणि शिव, संहारक. दैवी त्रिमूर्ती भगवान दत्तात्रेयांमध्ये रूप धारण करते, जे विश्वाचे संचालन करणाऱ्या वैश्विक शक्तींच्या ऐक्य आणि अविभाज्यतेचे प्रतीक आहे.

पौराणिक कथा:

भगवान दत्तात्रेयांची उत्पत्ती प्राचीन पौराणिक कथांमध्ये आढळते. एका पौराणिक कथेनुसार, अत्रि ऋषींची पत्नी अनसूया, तिच्या अतूट भक्ती आणि सद्गुणांसाठी प्रसिद्ध होती. तिच्या धार्मिकतेने प्रभावित होऊन, त्रिमूर्ती – ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव – यांनी तिच्या भक्तीची परीक्षा घेण्याचे ठरवले. ते अनसूयाकडे तीन भक्तांच्या वेषात गेले आणि तिला नग्नावस्थेत भोजन देण्याची विनंती केली.

अनसूयाने कोणताही संकोच न करता, तिच्या दैवी शक्तीद्वारे त्रिमूर्तीचे लहान मुलांमध्ये रूपांतर केले आणि त्यांचे पालनपोषण केले. तिच्या सद्गुण आणि निःस्वार्थ भक्तीने प्रसन्न होऊन, त्रिमूर्तीने त्यांचे खरे रूप ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव म्हणून प्रकट केले आणि भगवान दत्तात्रेय त्यांचा एकरूप अवतार म्हणून जन्माला आले.

दत्तात्रेय जयंतीचे महत्त्व:

मार्गशीर्ष महिन्याच्या पौर्णिमेला येणारी दत्तात्रेय जयंती, अत्यंत आध्यात्मिक महत्त्व आहे. या दिवशी भगवान दत्तात्रेयांची उपासना केल्याने आध्यात्मिक वाढ, दैवी ज्ञान आणि सांसारिक इच्छांच्या पूर्ततेसाठी आशीर्वाद मिळतात, अशी भक्तांची श्रद्धा आहे. हा प्रसंग विस्तृत प्रार्थना, भक्ती स्तोत्र आणि भगवान दत्तात्रेयाला समर्पित मंदिरांमधील मेळाव्याद्वारे चिन्हांकित केला जातो.

विधी आणि उत्सव:

दत्तात्रेय जयंती भक्त विविध विधी आणि समारंभांनी साजरी करतात. दिवसाची सुरुवात दत्तात्रेय मंदिरात विशेष प्रार्थना आणि आरतीने होते. यात्रेकरू आणि अनुयायी धर्मादाय कार्यात गुंततात, ज्यात गरिबांना भोजन देणे आणि प्रसाद (पवित्र अर्पण) वाटणे समाविष्ट आहे. दत्तात्रेय उपनिषद आणि दत्तात्रेय सहस्रनाम या पवित्र ग्रंथांचे पठण या दिवशी शुभ मानले जाते.

आध्यात्म आणि सत्संग:

दत्तात्रेय जयंती हा आध्यात्मिक आत्मनिरीक्षण आणि वाढीचा काळ बनतो. अनेक भक्त भगवान दत्तात्रेयांच्या शिकवणुकीबद्दल त्यांची समज वाढवण्यासाठी आध्यात्मिक माघार आणि सत्संग (अध्यात्मिक प्रवचन) मध्ये भाग घेतात. सद्गुण जोपासणे, निःस्वार्थ सेवेचा सराव करणे आणि परमात्म्याशी एकत्वाची भावना जोपासणे यावर भर दिला जातो.

दत्तात्रेय जयंती भारतात मोठ्या प्रमाणावर साजरी केली जात असताना, तिचे महत्त्व भौगोलिक सीमांच्या पलीकडे आहे. दैवी अध्यात्माच्या सार्वत्रिक आवाहनाला बळकट करून, भगवान दत्तात्रेयांचा सन्मान करण्यासाठी जगातील विविध भागांतील भक्त एकत्र येतात.

श्री दत्तात्रेयांची शिकवण:

भगवान दत्तात्रेयांची शिकवण सर्व अस्तित्वाची एकता आणि स्वतःमधील परमात्म्याची अनुभूती याभोवती फिरते. त्याच्या शहाणपणामध्ये भक्ती, ज्ञान आणि निःस्वार्थ कृतीचे मार्ग समाविष्ट आहेत, अनुयायांना आध्यात्मिक ज्ञानाकडे जाण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.

दत्तात्रेय जयंती हा एक पवित्र प्रसंग आहे जो भक्तांना भक्ती आणि उत्सवात एकत्र करतो. भगवान दत्तात्रेयातील ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव यांचा दैवी संगम वैश्विक शक्तींच्या परस्परसंबंधाचे प्रतीक आहे. अनुयायी प्रार्थना, विधी आणि आत्मनिरीक्षणात मग्न असल्याने, ते त्रिमूर्ती अवताराद्वारे प्रदान केलेल्या कालातीत ज्ञानाला मूर्त रूप देण्याचा प्रयत्न करतात. दत्तात्रेय जयंती आपली अंतःकरणे आणि मने प्रकाशित करू दे आणि आपल्याला धार्मिकतेच्या आणि आध्यात्मिक प्रबोधनाच्या मार्गावर नेऊ दे.

राजा शिवछत्रपती ऐतिहासिक महानाट्य – दिल्ली २०२२