आदित्य L1

भारताच्या चंद्र मोहिमेच्या, चांद्रयान-3 च्या प्रचंड यशानंतर, देश आता आणखी एका मोहिमेची तयारी करत आहे परंतु यावेळी सूर्याकडे. इंडियन स्पेस रिसर्च ऑर्गनायझेशन (ISRO) 2 सप्टेंबर रोजी सकाळी 11.50 वाजता आंध्र प्रदेशातील श्रीहरिकोटा स्पेसपोर्टवरून आपले पहिले अंतराळ-आधारित सौर मिशन आदित्य L1 प्रक्षेपित करण्यासाठी सज्ज आहे.

आदित्य L1 हे सूर्याचा अभ्यास करणारे पहिले अंतराळ आधारित भारतीय मिशन असेल. पृथ्वीपासून सुमारे १.५ दशलक्ष किमी अंतरावर असलेल्या सूर्य-पृथ्वी प्रणालीच्या लॅग्रेंज पॉइंट 1 (L1) भोवती यान हेलो ऑर्बिटमध्ये ठेवले जाईल. L1 बिंदूच्या भोवतालच्या प्रभामंडल कक्षेत ठेवलेल्या उपग्रहाचा मुख्य फायदा आहे की तो सूर्याला कोणत्याही गुप्त/ग्रहणांशिवाय सतत पाहतो.

कृष्णविवर म्हणजे काय?

आदित्य L1 हे सौर क्रियाकलापांचे निरीक्षण करण्याचा आणि रिअल टाइममध्ये अवकाशातील हवामानावर त्याचा परिणाम पाहण्याचा अधिक फायदा देईल. इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक आणि पार्टिकल आणि मॅग्नेटिक फील्ड डिटेक्टर वापरून फोटोस्फियर, क्रोमोस्फियर आणि सूर्याच्या (कोरोना) सर्वात बाहेरील थरांचे निरीक्षण करण्यासाठी अंतराळ यानामध्ये सात पेलोड आहेत.

विशेष व्हॅंटेज पॉइंट L1 वापरून, चार पेलोड्स थेट सूर्याकडे पाहतात आणि उर्वरित तीन पेलोड्स लॅग्रेंज पॉइंट L1 वर कण आणि फील्डचा इन-सीटू अभ्यास करतात, अशा प्रकारे आंतरग्रहीय माध्यमात सौर गतिशीलतेच्या प्रसारित प्रभावाचा महत्त्वपूर्ण वैज्ञानिक अभ्यास करतात.

आदित्य L1 पेलोडचे सूट कोरोनल हीटिंग, कॉरोनल मास इजेक्शन, प्री-फ्लेअर आणि फ्लेअर क्रियाकलाप आणि त्यांची वैशिष्ट्ये, अवकाशातील हवामानाची गतिशीलता, कण आणि फील्डचा प्रसार इत्यादी समस्या समजून घेण्यासाठी सर्वात महत्त्वपूर्ण माहिती प्रदान करतील अशी अपेक्षा आहे.

आदित्य L1 मिशन पृथ्वीपासून 1.5 दशलक्ष किलोमीटर अंतर कापेल.

आदित्य-L1 मिशनची प्रमुख विज्ञान उद्दिष्टे :

• सौर वरच्या वातावरणातील (क्रोमोस्फियर आणि कोरोना) डायनॅमिक्सचा अभ्यास.
• क्रोमोस्फेरिक आणि कोरोनल हीटिंगचा अभ्यास, अंशतः आयनीकृत प्लाझ्माचे भौतिकशास्त्र, कोरोनल मास इजेक्शनची सुरुवात आणि फ्लेअर्स
• सूर्यापासून कणांच्या गतिशीलतेच्या अभ्यासासाठी डेटा प्रदान करणारे इन-सीटू कण आणि प्लाझ्मा वातावरणाचे निरीक्षण करा.
• सौर कोरोनाचे भौतिकशास्त्र आणि त्याची गरम यंत्रणा.
• कोरोनल आणि कोरोनल लूप प्लाझ्माचे निदान: तापमान, वेग आणि घनता.
• CMEs चा विकास, गतिशीलता आणि मूळ.
• अनेक स्तरांवर (क्रोमोस्फियर, बेस आणि विस्तारित कोरोना) होणार्‍या प्रक्रियांचा क्रम ओळखा ज्यामुळे अखेरीस सौर उद्रेक घटना घडतात.
• सौर कोरोनामध्ये चुंबकीय क्षेत्र टोपोलॉजी आणि चुंबकीय क्षेत्र मोजमाप.
• अंतराळ हवामानासाठी ड्रायव्हर्स (सौर वाऱ्याची उत्पत्ती, रचना आणि गतिशीलता.

आदित्य-L1 ची उपकरणे सौर वातावरण मुख्यत: क्रोमोस्फियर आणि कोरोनाचे निरीक्षण करण्यासाठी ट्यून केलेली आहेत. इन-सीटू उपकरणे L1 येथील स्थानिक वातावरणाचे निरीक्षण करतील. एकूण सात पेलोड्स ऑन-बोर्ड आहेत त्यापैकी चार सूर्याचे रिमोट सेन्सिंग करतात आणि त्यापैकी तीन इन-सीटू निरीक्षण करतात.