नरक चतुर्दशी: संपूर्ण माहिती
नरक चतुर्दशी, जी दिवाळीच्या पाच दिवसांच्या सणातील दुसरा दिवस आहे, याला ‘चतुर्दशी’, ‘नरक चौदस’, ‘रूप चौदस’, ‘काली चौदस’ या नावांनी ओळखले जाते. हा दिवस विशेषत: आरोग्य, सौंदर्य आणि आत्मिक शुद्धतेसाठी पाळला जातो. नरक चतुर्दशीचा सण अष्टाचलमध्ये वाया गेलेल्या पापांचा नाश आणि जीवनात नवचैतन्य आणण्यासाठी साजरा केला जातो.
नरक चतुर्दशी का म्हणतात?
‘नरक चतुर्दशी’ असे नाव नरकासुराच्या वधाशी संबंधित आहे. या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने नरकासुर या अत्याचारी राक्षसाचा वध करून लोकांना भयमुक्त केले होते. नरकासुराने देवता, साधू-संत व सामान्य लोकांना प्रचंड त्रास दिला होता आणि अनेक स्त्रियांना कैद केले होते. भगवान श्रीकृष्णाने आपल्या पत्नी सत्यभामेसह युद्ध करून नरकासुराचा वध केला आणि सर्व बंदिवासातून मुक्तता केली. त्यामुळे हा दिवस विजयाचा व प्रकाशाचा प्रतीक मानला जातो.
नरक चतुर्दशीची कथा
नरकासुर हा पृथ्वीवर आणि स्वर्गलोकावर अत्याचार करू लागला होता. त्याने १६,१०० स्त्रियांना कैद केले होते आणि सर्वत्र अराजकता पसरवली होती. त्याच्या या कुकर्मांमुळे देव आणि लोक भयभीत झाले. देवगणांनी श्रीकृष्णाची शरण घेतली. श्रीकृष्णाने पत्नी सत्यभामेसह नरकासुराचा सामना करण्याचा निर्णय घेतला. सत्यभामेच्या साहाय्याने नरकासुराचा वध केला गेला, कारण सत्यभामेला आदिशक्तीचे वरदान प्राप्त होते, त्यामुळे नरकासुराचा वध शक्य झाला. नरकासुराचा पराभव होताच लोकांनी आनंदोत्सव साजरा केला, घरांमध्ये दिवे लावले, आणि त्या दिवसापासून नरक चतुर्दशी साजरी करण्याची प्रथा सुरू झाली.
नरक चतुर्दशी 2024: विधी आणि महत्त्व
तारीख: 1 नोव्हेंबर 2024
स्नान मुहूर्त: सकाळी 5:00 ते सकाळी 6:30
नरक चतुर्दशीचे महत्त्व
नरक चतुर्दशी हा दिवस नकारात्मकता नष्ट करण्याचा आणि जीवनात आनंद व सौंदर्य निर्माण करण्याचा मानला जातो. या दिवशी ‘अभ्यंग स्नान’ म्हणजे उटणे लावून स्नान करण्याची परंपरा आहे. उटणे हा आयुर्वेदिक औषधांनी बनवलेला एक प्रकार आहे जो शरिराला शुद्ध करतो. शरीराला ताजेपणा येण्यासाठी आणि आयुष्यात नवचैतन्य येण्यासाठी अभ्यंग स्नान करण्याची प्रथा आहे.
नरक चतुर्दशीची पूजा-विधी
- अभ्यंग स्नान – सूर्योदयाच्या आधी अभ्यंग स्नान करावे, म्हणजे तेल लावून, उटणे लावून स्नान केले जाते. या स्नानामुळे शरीर व मनाची शुद्धता होते आणि संपूर्ण वर्षभर उत्तम आरोग्य लाभते अशी मान्यता आहे.
- पंचामृत स्नान – अभ्यंग स्नानानंतर पंचामृत म्हणजे दूध, दही, तूप, मध, साखर यांनी स्नान करतात. यामुळे देवतांचे आशीर्वाद प्राप्त होतात आणि जीवनात समृद्धी येते.
- सुवासिनी पूजन – या दिवशी घरातील स्त्रियांना विशेष मानाने पूजलं जातं आणि त्यांना फळं, वस्त्रं, मिठाई वगैरे भेट दिल्या जातात. या पूजनामुळे कुटुंबातील शांती व आनंद वाढतो.
- लक्ष्मी पूजनाची तयारी – नरक चतुर्दशीच्या दिवशी घराची साफसफाई, विशेषत: दाराच्या जवळ रांगोळ्या काढून लक्ष्मी पूजनाची तयारी करावी. यामुळे घरात लक्ष्मीचा वास राहतो अशी भावना आहे.
संध्याकाळची परंपरा
संध्याकाळी सूर्यास्तानंतर घरातील सर्व दिवे लावून देवतांना नमस्कार केला जातो. फटाके फोडून आनंद साजरा करण्याची परंपरा आहे. दिव्यांच्या प्रकाशात नरकासुराचा नाश आणि चांगुलपणाचा विजय दर्शविला जातो.
नरक चतुर्दशीचे विशेष मंत्र
या दिवशी खालील मंत्राचे पठन शुभ मानले जाते:
“ॐ नरकासुर वधाय नमः”
याशिवाय अभ्यंग स्नान करताना मनोभावे प्रार्थना केली जाते की शरीर शुद्ध होऊन मन निर्मळ राहो, जीवनात आनंदाचे वास असो.
नरक चतुर्दशीचा सण हा नकारात्मक विचारांचा त्याग करून जीवनातील सुख आणि सौंदर्याचा उपभोग घेण्यासाठी प्रेरणा देणारा सण आहे.