मराठी भाषा दिन दरवर्षी २७ फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जातो. हा दिवस मराठी भाषेच्या समृद्ध वारशाचा आणि सांस्कृतिक वैभवाचा सन्मान करण्यासाठी समर्पित आहे. मराठी ही एक प्राचीन आणि समृद्ध भाषा आहे, जी भारतातील महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषा आहे. या भाषेचा इतिहास आणि तिची साहित्यिक परंपरा यांचा अभ्यास केल्यास आपल्याला तिचे खरे मूल्य आणि महत्त्व समजते. या ब्लॉगमध्ये आपण मराठी भाषा दिनाचा इतिहास आणि मराठीतील सर्वात प्राचीन पुस्तकाचा संदर्भ याबद्दल जाणून घेऊ.
मराठी भाषा दिनाचा इतिहास
मराठी भाषा दिन हा प्रसिद्ध मराठी कवी आणि नाटककार विष्णू वामन शिरवाडकर उर्फ कुसुमाग्रज यांच्या जन्मदिवशी साजरा केला जातो. कुसुमाग्रजांचा जन्म २७ फेब्रुवारी १९१२ रोजी झाला होता. त्यांच्या मराठी साहित्यातील अतुलनीय योगदानामुळे हा दिवस मराठी भाषेच्या उत्सवासाठी निवडण्यात आला. कुसुमाग्रजांनी आपल्या कविता, नाटके आणि लेखनातून मराठी भाषेला नवीन उंचीवर नेले. त्यांच्या साहित्याने मराठी संस्कृती आणि भाषेची ओळख जगभर पोहोचवली.
१९९९ मध्ये महाराष्ट्र शासनाने २७ फेब्रुवारी हा दिवस “मराठी भाषा दिन” म्हणून घोषित केला. तेव्हापासून हा दिवस मराठी भाषेच्या जतनासाठी आणि प्रसारासाठी एक महत्त्वाचा मंच बनला आहे. या दिवशी विविध साहित्यिक कार्यक्रम, कविसंमेलने, पुस्तक प्रकाशन आणि भाषा संवर्धनाच्या चर्चा आयोजित केल्या जातात.
मराठी भाषेचा प्राचीन इतिहास
मराठीतील सर्वात प्राचीन पुस्तक
मराठी साहित्याचा विस्तृत तपशील
मराठी साहित्य हे भारतीय साहित्य परंपरेतील एक महत्त्वाचे आणि वैविध्यपूर्ण अंग आहे. मराठी भाषेच्या समृद्ध इतिहासातून उदयास आलेल्या या साहित्याने अनेक शतकांपासून आपली स्वतःची ओळख निर्माण केली आहे. संत साहित्यापासून आधुनिक कादंबरी आणि नाटकांपर्यंत मराठी साहित्याने विविध स्वरूपात आपले योगदान दिले आहे. चला, मराठी साहित्याचा हा प्रवास अधिक तपशीलाने पाहूया.
मराठी साहित्याचा प्रारंभ हा संत साहित्याने झाला, जो मराठी भाषेच्या विकासाचा पाया मानला जातो. संत ज्ञानेश्वर (१२७५-१२९६) यांनी “ज्ञानेश्वरी” या ग्रंथाद्वारे मराठी साहित्याला एक भक्कम आधार दिला. हा ग्रंथ भगवद्गीतेचे मराठी भाषांतर आणि भाष्य आहे, जो ओवीबद्ध रचनेत लिहिला गेला. त्यांच्या या कार्याने सामान्य लोकांपर्यंत अध्यात्म आणि तत्त्वज्ञान पोहोचवले.
संत नामदेव (१२७०-१३५०), संत एकनाथ (१५३३-१५९९), आणि संत तुकाराम (१६०८-१६५०) यांनीही आपल्या अभंग, भारुड आणि कीर्तनांद्वारे मराठी साहित्य समृद्ध केले. संत एकनाथांनी “एकनाथी भागवत” लिहून भागवत पुराणाचे मराठीत भाष्य केले, तर संत तुकारामांनी आपल्या भक्तिमय अभंगांतून समाजाला आध्यात्मिक प्रेरणा दिली. या काळात वारकरी संप्रदायाचा प्रभाव मराठी साहित्यावर खोलवर जाणवतो.
मध्ययुगीन साहित्य आणि पंत-कवी (१७वे ते १८वे शतक)
संत साहित्यानंतर मराठी साहित्यात पंत-कवींचा काळ आला. या काळात मराठ्यांचे राज्य विस्तारले आणि त्यासोबतच साहित्यिक परंपराही बहरली. संत रामदास (१६०८-१६८१) यांनी “दासबोध” हा ग्रंथ लिहिला, जो आध्यात्मिक आणि व्यावहारिक जीवनाचे मार्गदर्शन करणारा ग्रंथ म्हणून प्रसिद्ध आहे. त्याचप्रमाणे, मोरोपंत (१७२९-१७९४) यांनी आपल्या काव्यकृतींनी मराठी कवितेला नवीन उंची दिली. त्यांची “आर्या” आणि “कीर्तने” आजही अभ्यासली जातात.
या काळात ऐतिहासिक आणि बखरी साहित्याचाही विकास झाला. “भोसले घराण्याची बखर” आणि “पेशव्यांची बखर” यांसारख्या रचनांनी मराठ्यांचा इतिहास मराठीतून लोकांपर्यंत पोहोचवला.
आधुनिक साहित्याचा उदय (१९वे शतक)
ब्रिटिश राजवटीच्या प्रभावामुळे १९व्या शतकात मराठी साहित्याला आधुनिक स्वरूप मिळाले. या काळात छापखान्याचा शोध आणि शिक्षणाचा प्रसार यामुळे साहित्य नव्या दिशेने वळले. विष्णुशास्त्री चिपळूणकर (१८५०-१८८२) यांनी “निबंधमाला” या मासिकाद्वारे मराठी गद्याला नवसंजीवनी दिली. त्यांना “आधुनिक मराठी गद्याचे जनक” असेही म्हणतात.
स्वातंत्र्यपूर्व आणि स्वातंत्र्योत्तर साहित्य (२०वे शतक)
२०व्या शतकात मराठी साहित्याने सामाजिक सुधारणा, स्वातंत्र्यलढा आणि मानवी भावनांचे गहन चित्रण केले. कुसुमाग्रज (विष्णू वामन शिरवाडकर) यांनी आपल्या कविता आणि नाटकांतून स्वातंत्र्याची चेतना जागवली. त्यांची “विशाखा” ही कवितासंग्रह आणि “नटसम्राट” हे नाटक मराठी साहित्यातील मैलाचे दगड आहेत.
पु. ल. देशपांडे (१९१९-२०००) यांनी आपल्या विनोदी लेखनाने मराठी साहित्याला एक वेगळी ओळख दिली. “बटाट्याची चाळ” आणि “अपूर्वाई” यांसारख्या कृतींनी वाचकांना हसवले आणि विचार करायला भाग पाडले. विजय तेंडुलकर (१९२८-२००८) यांनी “शांतता! कोर्ट चालू आहे” आणि “घाशीराम कोतवाल” यांसारख्या नाटकांतून सामाजिक वास्तवावर प्रकाश टाकला.
