वसुबारस हा दिवाळीचा शुभारंभ करणारा पवित्र दिवस आहे, जो विशेषतः महाराष्ट्र, गुजरात आणि गोवा यांसारख्या ठिकाणी अत्यंत श्रद्धेने साजरा केला जातो. या दिवशी गायींना पूजण्याची परंपरा आहे आणि त्याला ‘गोपद्वादशी’ असंही म्हटलं जातं. हिंदू धर्मात गायीला ‘गोमाता’ मानलं जातं, कारण ती नुसतेच दूध देऊन पोषण करत नाही, तर तिच्या अस्तित्वामुळे कृषी, आर्थिक स्थैर्य आणि समृद्धीचा मार्ग खुला होतो. या लेखात आपण वसुबारसची पार्श्वभूमी, त्याचे धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व, पूजनाची पद्धत आणि त्यामागील अध्यात्मिक संदेश जाणून घेऊया.
वसुबारसची पार्श्वभूमी आणि धार्मिक महत्त्व
वसुबारसचे ‘वसु’ म्हणजे गायींना आणि ‘बारस’ म्हणजे द्वादशी, म्हणजे बारावा दिवस. हिंदू पंचांगानुसार कार्तिक महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील द्वादशीला वसुबारस साजरी केली जाते. या दिवशी गायींना पूजण्याची परंपरा असून गायीचे धान्य, दूध आणि शेताच्या कामात महत्त्वाचे योगदान असते. शेतकऱ्यांसाठी गाय ही ‘वसु’ म्हणजेच संपत्तीचा स्रोत असल्याने तिला अत्यंत आदराने पाहिले जाते.
वसुबारस पूजनाचे कारण आणि आध्यात्मिक महत्त्व
वसुबारस साजरी केल्यामुळे आपल्याला गायीच्या पवित्रतेचे आणि मातृत्वाचे स्मरण होते. हिंदू धर्मानुसार, गायीचे संरक्षण केल्याने पुण्य प्राप्त होते, तसेच आर्थिक समृद्धी आणि सुख-शांती प्राप्त होण्याचा मार्ग खुला होतो. गायीच्या पावलांतील पवित्रतेमुळे ती दैवी मानली जाते. वसुबारस साजरी करून गायीवर असलेली आपल्या ऋणाची भावना व्यक्त केली जाते.
वसुबारस साजरी करण्याची पद्धत
1. गायींचे सजावट आणि पूजन
- सजावट: वसुबारसच्या दिवशी गायींना हळद-कुंकू लावून, फुलांच्या हारांनी सजवले जाते. त्यांच्या शिंगांना रंग लावला जातो, आणि त्यांना सुंदर कापड परिधान केले जाते.
- पूजन: गायीसमोर तांदूळ, कापसाच्या वातीने तयार केलेला दिवा लावून, त्यांना पायपूजा केली जाते. गायीला हळद, कुंकू, फुलं, गूळ आणि चारा अर्पण केला जातो. ही पूजा साखर, गूळ, धान्य यांसारख्या खाद्य पदार्थांनी केली जाते, कारण हीच गायींच्या पोषणासाठी आदर्श ठरते.
2. गायीची परिक्रमा आणि गवत आहार
गायीच्या पूजनानंतर, तिच्या भोवती परिक्रमा केली जाते, ज्याला ‘गवळण’ म्हटलं जातं. या परिक्रमेमध्ये गायीला गवत अर्पण करून तिचे आशीर्वाद घेतले जातात. गायीच्या या आशीर्वादांमुळे संपत्ती, सुख आणि समृद्धी मिळवण्याचा संकल्प केला जातो.
3. आर्थिक प्रगती आणि एकतेचा संदेश
वसुबारसच्या निमित्ताने कुटुंबातील सगळे सदस्य एकत्र येऊन पूजा करतात. कुटुंबातील सर्वांना एकत्र आणण्याचा हा उत्सव आहे, जिथे लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सर्वजण गायीच्या पूजनात सहभागी होतात. हे पूजन केल्याने कुटुंबात एकता आणि प्रेम वाढते.
वसुबारस साजरी करण्याचे फायदे
- आर्थिक स्थैर्याची कामना: गायींवर प्रेम दाखवून आर्थिक समृद्धीची कामना केली जाते. गायीचे पूजन केल्याने जीवनात वैभव, स्थैर्य आणि शांती येते, असं मानलं जातं.
- सांस्कृतिक आणि सामाजिक महत्त्व: वसुबारस हा सण केवळ धार्मिक पूजन नसून त्यामध्ये सामाजिक एकतेचा, कौटुंबिक प्रेमाचा आणि सांस्कृतिक वारशाचा संदेश आहे. गायीच्या पूजेमुळे पर्यावरणाचे आणि शाश्वत जीवनाचे महत्त्वही अधोरेखित होते.
- निसर्गाशी जवळीक: गायी ही निसर्गाचा अविभाज्य घटक आहे. तिच्या पूजनाने पर्यावरणाची संवर्धन करण्याची संकल्पना जागृत होते.
वसुबारस हा दिवाळीचा सुरुवातीचा दिवस असला तरी त्याचे महत्त्व धार्मिक, सांस्कृतिक, आणि आध्यात्मिक दृष्टिकोनातून अपार आहे. वसुबारस साजरी करून आपण गायीवरची कृतज्ञता व्यक्त करतो, निसर्गाशी असलेली नाळ घट्ट करतो, आणि आपल्या कुटुंबातील प्रेम, एकता आणि आर्थिक समृद्धीला वृद्धिंगत करतो.
वसुबारसच्या शुभेच्छा!
