के.के. मोहम्मद हे एक भारतीय पुरातत्वज्ञ आहेत जे भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण (एएसआई) च्या क्षेत्रीय निदेशक (उत्तर) आणि नंतर आगा खान संस्कृति ट्रस्टमध्ये पुरातत्वीय परियोजना निदेशक म्हणून कार्यरत आहेत. त्यांनी अयोध्या येथील बाबरी मशीद स्थळाच्या पुरातत्वीय उत्खननात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
राम मंदिर आणि बाबरी मशीद वादाच्या वेळी तत्कालीन वादग्रस्त परिसरामध्ये भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाकडून अनेक वेळा उत्खनन करण्यात आले होते. यावेळी तेथे अनेक गोष्टी आढळून आल्या ज्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयात अत्यंत महत्त्वाच्या ठरल्या.
पुरातत्व शास्त्रज्ञ केके मोहम्मद यांनी सांगितले की, 1976-77 मध्ये मी माझ्या टीमसोबत त्या कॉम्प्लेक्समध्ये गेलो असता मशिदीचे सर्व खांब मंदिराचे असल्याचे मला दिसले. ते खांब साधारण ११व्या-बाराव्या शतकातील होते. हे खांब मशिदीसाठी वापरले जात होते. या उत्खननादरम्यान 12 खांब सापडले.
उत्खननात शिलालेख सापडला यादरम्यान पुरातत्वशास्त्रज्ञ केके मोहम्मद यांनी दावा केला की 2003 मध्ये केलेल्या उत्खननात शिलालेखही सापडले होते. शिलालेखांचा शोध अत्यंत महत्त्वाचा होता. विशेष म्हणजे हे शिलालेख साधारण ११व्या-बाराव्या शतकातील आहेत.
के.के. मुहम्मद यांच्या म्हणण्यानुसार, उत्खननात सापडलेल्या शिलालेखावर असे लिहिले आहे की, “हे मंदिर विष्णूला समर्पित आहे, ज्याने 10 डोकींसह एकाचा वध केला”. केके मुहम्मद यांच्या म्हणण्यानुसार, 2003 मध्ये केलेल्या उत्खननात अनेक महत्त्वाच्या गोष्टी सापडल्या होत्या, ज्यामुळे संपूर्ण प्रकरण स्पष्ट झाले.
जीवन आणि शिक्षण
मोहम्मद यांचा जन्म 1 जुलै 1952 रोजी केरळमधील कोझिकोड येथे झाला. त्यांनी अलीगढ मुस्लिम विद्यापीठातून पुरातत्वशास्त्रात पदवी प्राप्त केली. 1976-77 मध्ये, ते भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणात रुजू झाले आणि त्यानंतर त्यांनी भारतातील विविध पुरातत्व स्थळांवर उत्खनन केले.
अयोध्या उत्खनन
1990 मध्ये, मोहम्मद यांना अयोध्या येथील बाबरी मशीद स्थळाच्या पुरातत्वीय उत्खननासाठी नियुक्त करण्यात आले. त्यांच्या नेतृत्वाखालील उत्खननात, त्यांना 11व्या आणि 12व्या शतकातील हिंदू मंदिराच्या अवशेषांचे पुरावे सापडले. या पुराव्यांमुळे अयोध्यातील राम मंदिराच्या अस्तित्वाबद्दलचा वाद अधिक तीव्र झाला.
के.के. मोहम्मद यांच्या उत्खननाच्या निष्कर्षांवर अनेकदा टीका झाली आहे. काही लोकांनी त्यांच्या निष्कर्षांची शुद्धता आणि प्रामाणिकपणावर प्रश्न उपस्थित केले आहेत. तथापि, के.के. मोहम्मद यांनी त्यांच्या निष्कर्षांचा बचाव केला आहे आणि ते अजूनही अयोध्यातील राम मंदिराच्या अस्तित्वाचा एक महत्त्वाचा पुरावा मानले जातात.
के.के. मोहम्मद यांच्या उत्खननाचे काही महत्त्वाचे निष्कर्ष:
-
त्यांना एक मोठा मंदिराचा आधारस्तंभ सापडला जो 11व्या किंवा 12व्या शतकातील असल्याचे मानले जाते.
-
त्यांना मंदिराच्या भिंतींच्या खडकात कोरलेल्या अनेक शिल्पे सापडली. या शिल्पांमध्ये हिंदू देवता आणि देवींचे चित्रण केले आहे.
-
त्यांना मंदिराच्या परिसरात एका विस्तृत तलावाचा पुरावा सापडला.
के.के. मोहम्मद यांच्या उत्खननाचे महत्त्व
मोहम्मद यांच्या उत्खननाचे महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे:
- ते अयोध्यातील राम मंदिराच्या अस्तित्वाचा पुरावा देतात.
- ते भारतातील हिंदू धर्माच्या इतिहासासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.
- ते भारतातील बहुसांस्कृतिकतेचे प्रतीक आहेत.
मोहम्मद हे एक निःपक्षपाती आणि तथ्यनिष्ठ पुरातत्वज्ञ आहेत. त्यांनी त्यांच्या कामात नेहमीच वैज्ञानिक पद्धतींचा अवलंब केला आहे. त्यांच्या उत्खननाच्या निष्कर्षांमुळे अयोध्यातील इतिहासात एक महत्त्वपूर्ण टप्पा निर्माण झाला आहे.
पुरस्कार आणि सन्मान
मोहम्मद यांना त्यांच्या कामाबद्दल अनेक पुरस्कार आणि सन्मानाने सन्मानित करण्यात आले आहे. त्यांना 2003 मध्ये पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले होते. ते भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणातील सर्वात प्रतिष्ठित पुरातत्वविदांपैकी एक मानले जातात.