नथुराम गोडसे – ह्यांची विचारधारा व बाजू

दुर्दैवाने गांधीजींच्या हत्येशी संबंधित प्रत्येक पैलूवर चर्चा होते पण नथुराम गोडसे च्या बाजूची चर्चा होत नाही. शंकर शरण ह्यांनी म्हटल्याप्रमाणे: “लोकांना नथुराम गोडसेबद्दल त्याच्या नावाशिवाय आणि त्याच्या एका कार्याशिवाय काहीही माहिती नाही.”

कोणी कितीही मोठा गुन्हेगार असला तरी त्याला बोलण्याचा अधिकार आहे आणि त्याचे ऐकणे ही समाजाची जबाबदारी आहे.

गोडसेवर गांधीजींच्या हत्येचा खटला चालवण्यात आला. त्या खटल्याच्या कामकाजात नाथूराम गोडसे यांनी पाच तासांच्या प्रदीर्घ निवेदनाच्या स्वरुपात आपले म्हणणे मांडले होते. हे विधान 90 पानांचे होते जे 1977 नंतर प्रसिद्ध झाले. गोडसेंच्या वक्तव्यात गांधींवर टीका होती हे महत्त्वाचे नाही, विचार करण्यासारखी गोष्ट म्हणजे गोडसेच्या त्या टीकेला आजपर्यंत कोणीही उत्तर दिलेले नाही.

नथुराम गोडसेने गांधीजींवर केलेल्या टीकेची कधीही समीक्षा केलेली नाही, किंवा व्यक्ती म्हणून त्यांचे मूल्यमापन करण्याचा प्रयत्नही झालेला नाही. उदाहरणाने समजून घेऊ. गांधीजींच्या आधीच्या महापुरुषांच्या मारेकर्‍यांचा शोध घेतला तर गुगलवर अब्राहम लिंकनच्या मारेकरी जॉन विल्क्स बूथचे नाव सर्च केल्यावर ५६ लाखांहून अधिक निकाल मिळतात. पण गोडसेचे नाव शोधले असता केवळ चार लाखांहून अधिक निकाल मिळतात.

अब्राहम लिंकनची हत्या करणारा अभिनेता

विकिपीडियावर शोध घेतला असता जॉन विल्क्स बूथवर एक दीर्घ कथित अस्सल लेख समोर आला आहे, त्याला ‘अब्राहम लिंकनची हत्या करणारा अभिनेता’ असे संबोधण्यात आले आहे. पण विकिपीडियावरच गोडसे यांच्यावर एक छोटासा आणि एकतर्फी लेख आहे, ज्यात पहिल्याच ओळीत गोडसे यांना ‘हिंदू राष्ट्रवादाचा उजवा पुरस्कर्ते’ म्हणून घोषित केले आहे. बूथचा लेख पाहिला तर एक-दोन नव्हे तर १९२ तळटीपा आणि डझनभर पुस्तकांचा संदर्भ त्यात आला आहे. तर नथुराम गोडसेवरील केवळ २९ नोट्स आणि एकूण सात पुस्तकांचा संदर्भ देण्यात आला आहे.

खुन्यालाही एक बाजू असते आणि ते विचार अनुकरणीय नसले तरी त्याचे जीवन आणि विचार यावरही चर्चा व्हायला हवी हे दाखवण्यासाठी हे एक छोटेसे उदाहरण आहे. जोपर्यंत कोणाच्या विचारांवर संशोधन होत नाही, तोपर्यंत हा समाज गैरसमज किंवा समजून न घेण्याची चूक करत राहील. नाथूराम गोडसेला त्याच्या कृत्याची शिक्षा झाली, पण दुर्दैवाने डाव्या विचारवंतांनी नाथूराम गोडसेच्या बाजूने आणि त्याच्या विचारांवर संशोधन केले नाही किंवा करू दिले नाही. नीट विचार केला तर गोडसेने गांधीजींना नेमके का मारले हे आजही कोणी सांगू शकत नाही, मात्र त्यांचे उत्तर सार्थ ठरवत लोक पूर्णपणे उजवीकडे किंवा डावीकडे वळतात.

विचारसरणी

नाथूराम गोडसेने न्यायालयात दिलेल्या विधानाचा भारताबाहेर केवळ डॉ. कोएनराड एल्स्ट यांनी त्यांच्या “व्हाय आय किल्ड द महात्मा” या पुस्तकात विस्तृतपणे आढावा घेतला आहे. डॉ. एल्स्ट लिहितात की गोडसे मनापासून धर्मनिरपेक्ष विचारसरणीचा माणूस होता. गोडसे यांनी आपल्या विधानात कबूल केले आहे की गांधीजींनी सर्व पंथांचा समान आदर केला आणि सर्व संप्रदायांच्या पवित्र ग्रंथांचा आदर केला यात त्यांना कोणतीही अडचण नव्हती, उलट ते (गोडसे) चांगले मानत होते. गोडसे गांधींच्या हत्येचे कारण निव्वळ ‘राजकीय’ मानतात.

सर्व विरोधाभास असूनही हिंदू-मुस्लिम एकत्र राहू शकतात, ही संकल्पना इंग्रजांच्या आगमनापूर्वी प्रस्थापित झाली होती, असेही नाथूराम गोडसे यांचे मत आहे. इंग्रजांनी भारतात येऊन हिंदू-मुस्लिम यांच्यातील दरी वाढवली आणि त्याचा उपयोग आपली शक्ती वाढवण्यासाठी केला. गोडसेच्या या दृष्टिकोनातून डॉ. एल्स्ट असा निष्कर्ष काढतात की गोडसेने भारताच्या फाळणीसाठी ब्रिटिशांना जबाबदार धरले होते, धार्मिक इस्लामिक विचारसरणीला नाही.

गांधीजींची हत्या

नाथूराम गोडसे ही पूर्णपणे धर्मनिरपेक्ष आणि लोकशाही व्यवस्थेवर विश्वास ठेवणारी व्यक्ती होती. सर्व भारतीयांना समान अधिकार मिळाले पाहिजेत, असे त्यांचे मत होते. फाळणीची जबाबदारी पूर्णपणे गांधीजींवर टाकण्यात गोडसेंच्या विचारात चूक झाली. गांधीना हवे असते तर फाळणी झाली नसती हे गोडसेने मान्य केले होते.  गांधी हे फाळणी रोखू शकले असते, पण त्यांनी रोखली नाही. असा विचार करून त्यांनी गांधीजींची हत्या केली. पाकिस्तानच्या निर्मितीबरोबरच हिंदूंसोबत पक्षपात झाला आहे ही गोष्ट गोडसेच्या मनात ठसठसत होती.

याशिवाय गोडसे मनाने गांधीवादी होते हेही खरे आहे. डॉ. एल्स्ट यांच्या मते संघ, सावरकर आणि हिंदू महासभेची विचारधारा काही मुद्द्यांवर गांधींसारखीच होती. नथुराम गोडसे यांनी काँग्रेसचे सदस्य नसतानाही अस्पृश्यतेला त्यांच्या आयुष्यात स्थान दिले नाही. तरुणपणी त्यांनी एका महार जातीतील मुलाचे प्राण वाचवले होते, त्यामुळे त्यांना घरच्यांच्या रोषाला बळी पडावे लागले होते.

गोडसे यांनी ही अस्पृश्यतेच्या समजुतीला बगल देऊन दलितांसोबत बसून जेवण केले होते. एवढेच नाही तर गांधींच्या अहिंसेच्या विचारावरही त्यांचा विश्वास होता. 1938 मध्ये, नाथूराम गोडसेने हिंदूंवरील भेदभावाच्या विरोधात हैदराबादच्या मुस्लिम बहुल भागात हिंदू महासभेच्या एका गटाचे नेतृत्व केले. हे निदर्शन पूर्णपणे अहिंसक होते. या निदर्शनामुळे गोडसेची वर्षभरासाठी तुरुंगात रवानगी झाली.

फाळणीसाठी जबाबदार

उदारमतवादी विचारवंत आशिष नंदी यांना त्यांच्या अभ्यासात गोडसे आणि गांधी यांच्या विचारांमध्ये अनेक साम्य आढळले. नंदीच्या मते दोघेही कट्टर राष्ट्रवादी होते. मूळ समस्या भारतातील हिंदूंची आहे असे दोघांचेही मत होते. त्यामुळे गोडसेने ‘हिंदू’ म्हणजेच गांधीजींना फाळणीसाठी जबाबदार मानले. गोडसेने जिना यांना मारण्याचा विचार केला असला तरी, गांधींनी पाकिस्तानची निर्मिती थांबवता आली असती असा विश्वास असल्यामुळे त्यांनी गांधींना मारले.

गोडसेने गांधीजींची हत्या कोणत्याही संस्थेकडून किंवा व्यक्तीपासून प्रेरित होऊन केलेली नाही. गोडसे यांनी आपल्या वक्तव्यात सावरकर आणि श्यामा प्रसाद मुखर्जी यांच्यावरही टीका केली. त्यामुळे गांधीजींच्या हत्येत कोणत्याही संघटनेचा थेट हात होता असे मानता येणार नाही. संघ, नथुराम गोडसे आणि सावरकर यांच्यावर अनेक प्रकारे टीका करता आली असती, पण स्वतंत्र भारतातील डाव्या इतिहासकारांनी स्वस्थ टीकेला स्थान दिले नाही.

नाथूराम गोडसेबद्दल विविध प्रकारच्या अफवा प्रसारित केल्या  गेल्या. सावरकर आणि गोडसे यांच्यात समलैंगिक संबंध असल्याचेही म्हटले जात होते. यात काही तथ्य नाही, पण ही अफवा इतकी पसरवली गेली की ती शैक्षणिक प्रवचनाचा भाग मानली गेली. एखाद्या राजकीय मारेकरीबद्दल क्वचितच अशा बेताल गोष्टी बोलल्या गेल्या असतील. म्हणूनच आज अशा कथनाची गरज आहे, ज्यामध्ये प्रत्येकाच्या मताचे विश्लेषण करता येईल.

All this reading and thinking led me to believe it was my first duty to serve Hindudom and Hindus both as a patriot and as a world citizen. To secure the freedom and to safeguard the just interests of some thirty crores (300 million) of Hindus would automatically constitute the freedom and the well-being of all India, one fifth of human race.“ –

Nathuram Godse: Why I Assassinated Gandhi (1993)

यशार्क पांडेय