नवरात्रि विशेष: ९ दिवसांचे ९ भोगांचा नैवेद्य – नवरात्रि हा देवीचा विशेष उत्सव आहे, आणि या काळात प्रत्येक दिवसाला वेगवेगळा रंग, देवीचे रूप आणि भोग विशेष असतो. येथे नवरात्रिच्या प्रत्येक दिवसासाठी ९ विशेष भोगांच्या रेसिपी दिल्या आहेत.
नवरात्रि उत्सवात देवीच्या प्रत्येक रूपासाठी वेगवेगळ्या भोगांचा नैवेद्य दिला जातो. या ९ दिवसांत देवीला प्रिय असलेल्या आणि उपवासात खाल्ल्या जाणाऱ्या पदार्थांमध्ये पवित्रता आणि पोषणमूल्य यांचा समतोल असतो. प्रत्येक दिवसासाठी भोगाच्या रेसिपीला अधिक सखोलपणे समजून घेण्यासाठी, त्यातील प्रत्येक घटक कसा महत्त्वाचा आहे हे पाहूया.
१. पहिला दिवस: साबुदाण्याची खिचडी
साबुदाण्याची खिचडी हा नवरात्रिचा उपवासाचा एक अत्यंत लोकप्रिय भोग आहे. साबुदाण्याची खिचडी उपवासात खाल्ली जाणारी अत्यंत पौष्टिक आणि हलकी डिश आहे. साबुदाणा पचनाला हलका असतो आणि ऊर्जा देणारा आहे. त्याच्यातील कर्बोदक आणि शेंगदाण्याच्या कुटातील प्रथिने यामुळे उपवासाच्या काळात ताजेतवाने राहण्यास मदत होते.
साहित्य:
- साबुदाणा – १ कप
- शेंगदाणे कूट – १/२ कप
- बटाटा (उकडून) – १
- साखर – १ चमचा
- हिरवी मिरची – २
- जिरे – १ चमचा
- मीठ – चवीनुसार
- तूप – २ चमचे
कृती:
- साबुदाणे ४-५ तास पाण्यात भिजवून ठेवा.
- तूप तापवून जिरे घालून फोडणी करा.
- बटाट्याचे तुकडे आणि हिरवी मिरची घालून परता.
- साबुदाणा, शेंगदाणे कूट, साखर आणि मीठ घालून मिक्स करा.
- खिचडी ५-७ मिनिटं शिजवा आणि गरमागरम वाढा.
२. दुसरा दिवस: राजगिऱ्याचे लाडू
राजगिऱ्याचे लाडू हे पौष्टिक आणि चविष्ट असतात. राजगिरा अत्यंत पौष्टिक धान्य आहे. त्यात प्रथिने आणि फायबर मुबलक प्रमाणात असतात. नवरात्रिच्या उपवासात शरीराला आवश्यक पोषण पुरवणारे लाडू हे नैवेद्य म्हणून दिले जातात. राजगिरा पीठ तुपात हलके भाजून त्याला स्वाद आणि पौष्टिकता मिळते. गुळाचा गोडवा हा उर्जा देणारा असतो. वेलची पूड लाडवांच्या गोडव्याला सुगंधित करते आणि देवीला गोड पदार्थांचा नैवेद्य आवडतो म्हणून हे लाडू विशेष ठरतात.
साहित्य:
- राजगिरा पीठ – २ कप
- गूळ – १ कप
- तूप – १/२ कप
- वेलची पूड – १/२ चमचा
कृती:
- कढईत तूप गरम करून त्यात राजगिरा पीठ परता.
- गूळ वितळवून पीठात मिसळा.
- वेलची पूड घालून मिक्स करा आणि लाडू वळा.
३. तिसरा दिवस: बटाट्याची कचोरी
उपवासाच्या दिवसात बटाट्याची कचोरी विशेष लोकप्रिय असते. बटाटा हा उपवासात सहज उपलब्ध असणारा आणि बहुपयोगी घटक आहे. शेंगदाण्याचे कूट आणि बटाटा एकत्र येऊन ही कचोरी उपवासात तृप्त करणारी आणि पौष्टिक ठरते. कचोरीचे बाहेरचे आवरण बटाट्याचे असल्यामुळे ते मऊ आणि हलके असते. शेंगदाण्याच्या कुटामुळे त्याला खमंगपणा येतो. तुपात तळल्यामुळे ती अधिक स्वादिष्ट होते. बटाटा हा ऊर्जा देणारा असतो, त्यामुळे दिवसभर उपवास केल्यावर ही कचोरी खाल्ल्यास ताजेतवाने वाटते.
साहित्य:
- बटाटे (उकडलेले) – २
- शेंगदाणे कूट – १/२ कप
- जिरे – १ चमचा
- हिरवी मिरची – २
- मीठ – चवीनुसार
- तूप – तळण्यासाठी
कृती:
- उकडलेले बटाटे मॅश करून त्यात शेंगदाणे कूट, मिरची, आणि मीठ घाला.
- बटाट्याचे छोटे गोळे करून तूपात तळा.
४. चौथा दिवस: सिंघाड्याचे थालिपीठ
सिंघाड्याचे थालिपीठ उपवासासाठी उत्तम असते. सिंघाडा हे उपवासाच्या काळात वापरले जाणारे आणखी एक पौष्टिक धान्य आहे. याचे पीठ हलके असते आणि त्यात आवश्यक पोषक घटक असतात. थालिपीठ हा एक खुसखुशीत आणि पौष्टिक भोग आहे. सिंघाडा पीठ आणि बटाटा एकत्र केल्याने या थालिपीठाला साग्रसंगीत पोषण मिळते. शेंगदाण्याचा कूट त्याला खमंग चव आणतो आणि उपवासात शरीराला आवश्यक असलेले फायबर, प्रथिने आणि उर्जा मिळवून देते.
साहित्य:
- सिंघाडा पीठ – १ कप
- बटाटा (उकडून) – १
- शेंगदाणे कूट – १/२ कप
- मीठ – चवीनुसार
- हिरवी मिरची – २
कृती:
- सर्व साहित्य एकत्र करून पीठ मळा.
- थालिपीठ थापून तव्यावर तेलात भाजा.
५. पाचवा दिवस: केळ्याचे वडे
केळं हे उपवासात खाल्लं जाणारं अत्यंत पौष्टिक फळ आहे. त्यात कार्बोहायड्रेट्स, फायबर आणि जीवनसत्त्वे असतात. केळ्याचे वडे हे देवीला प्रिय असणारे भोग आहेत. केळं उकडून वड्यांना मऊपणा आणि गोडवा मिळतो. साबुदाण्याचे पीठ वड्यांना बांधून ठेवते, तर शेंगदाणे कूट चव आणि खमंगपणा देतो. तुपात तळल्यामुळे त्यांना स्वादिष्ट तुपाचा सुगंध मिळतो, जो नैवेद्याला शुद्धता देतो.
साहित्य:
- कच्चे केळं – २
- साबुदाणा पीठ – १ कप
- शेंगदाणे कूट – १/२ कप
- मीठ – चवीनुसार
- तूप – तळण्यासाठी
कृती:
- कच्चे केळं उकडून मॅश करा.
- साबुदाणा पीठ, शेंगदाणे कूट आणि मीठ घालून मिश्रण तयार करा.
- छोटे वडे करून तळा.
६. सहावा दिवस: शिरा (साजूक तूपात)
शिरा हा गोड पदार्थ उपवासात खाण्यासाठी आणि नैवेद्य म्हणून अत्यंत प्रिय आहे. तुपात बनवलेला शिरा हा पवित्रता आणि समृद्धतेचे प्रतीक मानला जातो. रवा तुपात चांगला भाजल्यामुळे त्याला सुगंध आणि चव येते. साखर आणि दूध यांचा योग्य संतुलन शिर्याला मधुरपणा देतो. वेलची पूड त्याला शुभ्र सुगंध देऊन देवीला प्रसन्न करणारा भोग तयार करते.
साहित्य:
- रवा – १ कप
- साखर – १ कप
- दूध – २ कप
- तूप – १/२ कप
- वेलची पूड – १/२ चमचा
कृती:
- तुपात रवा परता.
- उकळलेलं दूध आणि साखर घालून शिजवा.
- वेलची पूड घालून मिक्स करा.
७. सातवा दिवस: फराळी इडली
फराळी इडली ही हलकी आणि पौष्टिक डिश आहे, जी उपवासाच्या काळात खाण्यासाठी उत्तम आहे. ती पचनाला सोपी आणि ऊर्जा देणारी असते. साबुदाण्याच्या पीठामुळे इडलीला मऊपणा येतो, तर दही ते पचायला सोपं करतं. शेंगदाण्याच्या कुटामुळे इडलीला खुसखुशीत चव येते. ही इडली देवीला सोप्या आणि पौष्टिक नैवेद्य म्हणून दिली जाते.
साहित्य:
- साबुदाणा पीठ – १ कप
- दही – १ कप
- शेंगदाणे कूट – १/२ कप
- मीठ – चवीनुसार
- हिरवी मिरची – २
कृती:
- सर्व साहित्य एकत्र करून मिश्रण तयार करा.
- इडली साच्यात घालून १५ मिनिटं वाफवा.
८. आठवा दिवस: आलू पनीर टिक्की
पनीर आणि बटाटा हे दोन घटक उपवासात शरीराला आवश्यक प्रथिने आणि कर्बोदक पुरवतात. टिक्की ही उपवासात खाण्यासाठी स्वादिष्ट आणि पौष्टिक असते. पनीर मऊपणा आणि प्रथिने पुरवतो, तर बटाटा टिक्कीला बांधून ठेवतो. शेंगदाणे कूट खमंगपणा देतो आणि तुपात तळल्यामुळे टिक्कीला स्वादिष्टपणा येतो. ही टिक्की देवीला प्रिय भोग म्हणून दिली जाते.
साहित्य:
- बटाटे (उकडून) – २
- पनीर – १/२ कप
- शेंगदाणे कूट – १/२ कप
- मीठ – चवीनुसार
- हिरवी मिरची – २
- तूप – तळण्यासाठी
कृती:
- बटाटे आणि पनीर मिक्स करून टिक्की तयार करा.
- तुपात तळून खायला द्या.
९. नववा दिवस: दूध-फळ खीर
दूध आणि फळांची खीर उपवासाच्या शेवटच्या दिवशी मधुर आणि पौष्टिक नैवेद्य आहे. ती शरीराला ताजेतवाने करणारी आणि उर्जा देणारी असते. दूध हा नैवेद्याचा पवित्र घटक आहे, तर फळं त्याला नैसर्गिक गोडवा आणि पोषणमूल्य देतात. सुकामेवा आणि वेलची पूड यामुळे खीरला शुभ्र सुगंध येतो. देवीला गोड नैवेद्य आवडतो, म्हणून ही खीर महत्त्वाची ठरते.
साहित्य:
- दूध – २ कप
- सफरचंद, केळी, द्राक्ष (चिरलेली) – १ कप
- साखर – १/२ कप
- वेलची पूड – १/२ चमचा
- बदाम, पिस्ता (सजावटीसाठी)
कृती:
- दूध गरम करून त्यात साखर घाला.
- सर्व फळं घालून खीर बनवा.
- वेलची पूड आणि सुकामेवा घालून सजवा.
हे नऊ दिवसांचे नऊ विशेष भोग आपल्या नवरात्रि उपवासाला भक्तिभावाने आणि चविष्ट बनवतील! आणि हे नऊ दिवसांचे विशेष भोग देवीला प्रसन्न करण्यासाठी आणि भक्तांना पवित्रतेची आणि पोषणाची अनुभूती देण्यासाठी अतिशय महत्त्वाचे ठरतील.