भगवान गौतम बुद्ध आणि बुद्ध पौर्णिमा: ज्ञानाचा आणि मोक्ष प्राप्तीचा उत्सव

भगवान गौतम बुद्ध हे जगातील सर्वात महान धर्मगुरूंपैकी एक मानले जातात. बुद्ध पौर्णिमा हा त्यांचा जन्मदिवस, ज्ञानप्राप्ती आणि महापरिनिर्वाण या तीन महत्त्वपूर्ण घटनांचा स्मरणोत्सव आहे. हा दिवस जगभरातील बौद्ध धर्मावलंबींसाठी सर्वात पवित्र आणि आनंदाचा दिवस मानला जातो.

गौतम बुद्ध, ज्यांना सिद्धार्थ गौतम आणि भगवान बुद्ध म्हणूनही ओळखले जाते, त्यांना बौद्ध धर्माचे संस्थापक मानले जाते; त्याच्या अनुयायांना बौद्ध म्हणून संबोधले जाते. गौतम बुद्धांना सामान्यतः बुद्ध असेही संबोधले जाते, ज्याचा अर्थ निर्वाण स्थिती प्राप्त करून दुःख आणि अज्ञानाच्या अवस्थेतून मुक्तता प्राप्त केलेला ज्ञानी.

पूर्व भारतीय उपखंडाच्या काठावर हिमालयाच्या पायथ्याशी अगदी खाली असलेल्या एका राज्यात गौतम बुद्धांचा जन्म झाला. भगवान बुद्धांचा जन्म शाक्य कुळातील प्रतिष्ठित कुटुंबात झाला. त्याचे वडील शाक्य वंशाचे प्रमुख होते आणि त्याची आई कोलियन राजकुमारी होती.

भगवान गौतम बुद्धांचा जन्म आणि जीवन

गौतम बुद्धांचा जन्म इ.स.पूर्व ६२३ मध्ये दक्षिण नेपाळमधील लुंबिनी प्रांतात झाला. हिमालयाच्या पायथ्याशी राहणाऱ्या शाक्य कुळातील एका कुलीन कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला. शाक्य वंशाचे प्रमुख, शुद्धोदन हे त्याचे वडील होते, तर त्याची आई माया ही कोलीयन राजकन्या होती. असे म्हटले जाते की दरबारी ज्योतिषांनी तो एक महान ऋषी किंवा बुद्ध होईल असे भाकीत केले होते.

बुद्धाच्या वडिलांनी त्यांना बाहेरील जगापासून आणि मानवी दुःखापासून संरक्षण दिले आणि बुद्ध त्यांच्या इच्छेनुसार सर्व सुखसोयींनी वाढले. 29 वर्षे निवारा आणि विलासी जीवन जगल्यानंतर बुद्धांना वास्तविक जगाचे दर्शन झाले. कपिलवस्तुच्या रस्त्यावर बुद्धांना एक वृद्ध माणूस, एक आजारी माणूस आणि एक प्रेत भेटले. त्याच्या सारथीने त्याला समजावून सांगितले की सर्व प्राणी वृद्धत्व, आजार आणि मृत्यूच्या अधीन आहेत. हे ऐकून बुद्धाला चैन पडेना. परत येताना रस्त्याने एक भटका तपस्वी चालताना दिसला. तपस्वी बनून या सर्व दुःखांवर मात करू शकतो हे त्याने समजून घेतले आणि मग दुःखाच्या समस्यांवरील उत्तरांच्या शोधात आपले राज्य सोडण्याचा निर्णय घेतला.

छत्तीस वर्षांच्या कठोर परिश्रमा आणि तपश्चर्येनंतर, बोधगया येथे त्यांना ज्ञान प्राप्त झाले. तेव्हापासून ते ‘बुद्ध’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले. त्यानंतर त्यांनी आपले जीवन दुःख आणि मोक्ष यांच्या शिकवणी देण्यास समर्पित केले.

बुद्ध पौर्णिमाचे महत्त्व

धार्मिक ग्रंथानुसार, बुद्ध पौर्णिमेच्या दिवशी गौतम बुद्धांचा जन्म झाला होता असे म्हटले जाते. त्यांना भगवान विष्णूचा दहा प्रमुख अवतारांपैकी नववा अवतार मानला जातो. पौर्णिमेच्या दिवशी त्यांना ज्ञानप्राप्ती झाली आणि त्याच दिवशी त्यांना मोक्षही प्राप्त झाला होता.

• ज्ञानप्राप्ती: हा दिवस भगवान बुद्धांना ज्ञान प्राप्त झाल्याचा स्मरणोत्सव आहे.
• मोक्ष प्राप्ती: या दिवशी त्यांना महापरिनिर्वाण प्राप्त झाले, याचा अर्थ म्हणजे मृत्यु आणि पुनर्जन्माच्या चक्रातून मुक्ती.
• शांती आणि करुणा: बुद्धांनी शिकवलेले शांती, करुणा आणि अहिंसा यांचे तत्त्व जगातील सर्व लोकांसाठी प्रेरणादायी आहे.
• धर्मचक्र प्रवर्तन: या दिवशी भगवान बुद्धांनी सारनाथ येथे आपला पहिला उपदेश दिला, ज्याला ‘धर्मचक्र प्रवर्तन’ म्हणून ओळखले जाते.

बुद्ध पौर्णिमा कशी साजरी केली जाते

बुद्ध पौर्णिमा जगभरात विविध प्रकारे साजरी केली जाते. बौद्ध धर्मावलंबी भिक्षु, मठ आणि घरे फुलांनी आणि दीपांनी सजवतात. बुद्धांच्या मूर्तींचे पूजन आणि ध्यानधारणा केली जाते.

या दिवशी अनेक धार्मिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात, ज्यात प्रवचने, धम्मचक्र पूजन आणि मिरवणूक यांचा समावेश आहे. दानधर्म आणि सामाजिक कार्यही या दिवशी मोठ्या प्रमाणावर केले जातात.

निष्कर्ष:

बुद्ध पौर्णिमा हा केवळ धार्मिक उत्सव नाही तर शांती, करुणा आणि ज्ञानाचा संदेश देणारा दिवस आहे. भगवान बुद्धांच्या शिकवणी आजही जगाला मार्गदर्शन करत आहेत आणि त्यांचे तत्त्व आत्मिक उन्नतीसाठी आणि चांगल्या जगासाठी प्रेरणादायी आहेत.