महाराष्ट्र दिन: इतिहास, कारण आणि आजचा उत्सव

महाराष्ट्र दिन, दरवर्षी १ मे रोजी साजरा केला जाणारा हा दिवस, मराठी माणसाच्या अस्मितेचा आणि अभिमानाचा प्रतीक आहे. हा दिवस महाराष्ट्र राज्याच्या स्थापनेची आठवण करून देतो, ज्याची निर्मिती १ मे १९६० रोजी झाली. आज, १ मे २०२५ रोजी, महाराष्ट्र आपल्या ६५व्या स्थापना दिनाचा उत्सव साजरा करत आहे. या लेखात आपण महाराष्ट्र दिनाचा इतिहास, त्यामागील कारण आणि आजच्या काळात त्याचे महत्त्व जाणून घेऊ.

इतिहास: एका स्वतंत्र राज्याचा जन्म

महाराष्ट्र दिनाचा इतिहास हा मराठी भाषिक लोकांच्या संघर्षाची आणि त्यांच्या बलिदानाची कहाणी आहे. १९४७ मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाले, पण त्यावेळी देशाचा नकाशा आजच्यासारखा नव्हता. महाराष्ट्र हा बॉम्बे प्रांताचा भाग होता, ज्यामध्ये आजचे महाराष्ट्र, गुजरात आणि मध्य प्रदेश, कर्नाटक यांचे काही भाग समाविष्ट होते. या प्रांतात मराठी, गुजराती, कच्छी आणि कोंकणी अशा विविध भाषा बोलल्या जात होत्या. परंतु, भाषिक आणि सांस्कृतिक भेदांमुळे एका स्वतंत्र मराठी भाषिक राज्याची मागणी जोर धरू लागली.

१९५६ मध्ये राज्य पुनर्रचना कायद्याने भाषेच्या आधारावर भारतातील राज्यांच्या सीमा निश्चित केल्या. या कायद्यांतर्गत संयुक्त महाराष्ट्र समितीने मराठी भाषिकांसाठी स्वतंत्र राज्याची मागणी तीव्र केली. या चळवळीत मुंबईसह संयुक्त महाराष्ट्राच्या निर्मितीसाठी आंदोलने झाली. २१ नोव्हेंबर १९५६ रोजी फ्लोरा फाउंटन परिसरात तणावाचे वातावरण निर्माण झाले, जेव्हा राज्य पुनर्रचना आयोगाने मुंबई महाराष्ट्राला देण्यास नकार दिला. या निर्णयाच्या निषेधार्थ मराठी जनतेने मोठ्या प्रमाणात आंदोलने केली. या आंदोलनादरम्यान पोलिसांच्या गोळीबारात १०६ आंदोलक हुतात्मे झाले. या बलिदानामुळे आणि मराठी माणसाच्या अटल निश्चयामुळे अखेर सरकारला नमते घ्यावे लागले.

१ मे १९६० रोजी बॉम्बे पुनर्रचना अधिनियम लागू झाला आणि बॉम्बे प्रांताचे विभाजन करून दोन स्वतंत्र राज्ये निर्माण झाली—मराठी भाषिकांसाठी महाराष्ट्र आणि गुजराती भाषिकांसाठी गुजरात. मुंबई ही महाराष्ट्राची राजधानी बनली. या दिवसापासून १ मे हा महाराष्ट्र दिन म्हणून साजरा केला जातो.

का साजरा केला जातो महाराष्ट्र दिन?

महाराष्ट्र दिन साजरा करण्यामागील मुख्य कारण म्हणजे मराठी भाषिक लोकांच्या स्वतंत्र राज्यासाठीच्या संघर्षाला आणि त्यांच्या विजयाला सलाम करणे. हा दिवस मराठी भाषा, संस्कृती आणि अस्मितेचा गौरव करतो. या लढ्यात हुतात्मा झालेल्या १०६ व्यक्तींच्या बलिदानाची आठवण ठेवण्याचा हा दिवस आहे. संयुक्त महाराष्ट्र समितीच्या नेत्यांपासून ते सामान्य आंदोलकांपर्यंत, सर्वांच्या योगदानाला हा दिवस श्रद्धांजली अर्पण करतो.

हा दिवस मराठी माणसाच्या एकजुटीचे आणि त्याच्या अटल संकल्पाचे प्रतीक आहे. भाषिक आधारावर राज्यांची निर्मिती हा भारताच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा टप्पा होता, आणि महाराष्ट्र दिन हा त्या विजयाचा उत्सव आहे.

आजचा महाराष्ट्र दिन: उत्सव आणि महत्त्व

आज, १ मे २०२५ रोजी, महाराष्ट्र दिनाचा उत्सव संपूर्ण राज्यात मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जात आहे. हा दिवस राज्यात सार्वजनिक सुट्टीचा असतो, आणि या निमित्ताने अनेक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. मुंबईतील शिवाजी पार्क येथे दरवर्षी परेड आयोजित केली जाते, ज्यामध्ये राज्यपाल आणि इतर मान्यवर उपस्थित असतात. या परेडमध्ये मराठी संस्कृती, परंपरा आणि इतिहासाचे दर्शन घडवले जाते. राजकीय भाषणे, सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि रॅली यांसारख्या विविध उपक्रमांद्वारे हा दिवस साजरा केला जातो.

आजचा महाराष्ट्र हा भारताच्या आर्थिक, सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक क्षेत्रातील एक अग्रणी राज्य आहे. मुंबई, ज्याला भारताची आर्थिक राजधानी आणि स्वप्नांचे शहर म्हणून ओळखले जाते, ही महाराष्ट्राचीच देण आहे. राज्यातील सह्याद्रीच्या हिरव्यागार डोंगररांगा, मराठी साहित्याची समृद्ध परंपरा आणि छत्रपती शिवाजी महाराजांसारख्या थोर योद्ध्यांचा वारसा यामुळे महाराष्ट्राला एक वेगळी ओळख आहे.

सोशल मीडियावरही आज #महाराष्ट्रदिन ट्रेंड करत आहे, जिथे लोक मराठीपणाचा अभिमान व्यक्त करत आहेत. अनेकजण छत्रपती शिवाजी महाराज, संत ज्ञानेश्वर, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांसारख्या महान व्यक्तींच्या योगदानाची आठवण करत आहेत. आजच्या तरुण पिढीनेही या दिनाचे महत्त्व जाणले असून, ते मराठी संस्कृतीचा गौरव करताना दिसत आहेत.

थोडक्यात

महाराष्ट्र दिन हा फक्त एक उत्सव नाही, तर मराठी माणसाच्या संघर्षाची, त्याच्या एकजुटीची आणि त्याच्या विजयाची साक्ष आहे. १ मे १९६० रोजी मिळालेल्या या स्वतंत्र राज्याने आज भारताच्या प्रगतीत मोलाचे योगदान दिले आहे. २०२५ मध्ये, ६५ व्या महाराष्ट्र दिनाच्या निमित्ताने आपण आपल्या इतिहासाचा अभिमान बाळगून, भविष्यासाठी प्रेरणा घेऊ शकतो. सर्वांना महाराष्ट्र दिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा!

जय महाराष्ट्र!