#Mpox, पूर्वी मंकीपॉक्स म्हणून ओळखला जाणारा आजार, हा पॉक्सव्हायरस परिवारातील मंकीपॉक्स विषाणूमुळे होणारा एक गंभीर विषाणूजन्य आजार आहे. हा विषाणू प्रथम १९५८ मध्ये संशोधकांनी माकडांच्यामध्ये ओळखला, ज्यामुळे त्याला “मंकीपॉक्स” असे नाव दिले गेले. माणसांमध्ये हा आजार प्रथम १९७० मध्ये काँगो प्रजासत्ताकात आढळून आला. अनेक दशके हा आजार मुख्यतः मध्य आणि पश्चिम आफ्रिकेतील ग्रामीण भागांमध्ये मर्यादित राहिला, परंतु अलीकडील काळात, तो जगभरात पसरला आहे.

Mpox विषाणूचे स्वरूप आणि प्रकार

Mpox विषाणूचे दोन प्रमुख प्रकार आहेत:

1. कांगो बेसिन (Central African) प्रकार: हा प्रकार अधिक गंभीर मानला जातो, ज्यामुळे मृत्यूदर जास्त असतो.
2. पश्चिम आफ्रिकी प्रकार: हा प्रकार तुलनेने सौम्य असतो आणि मृत्यूदर कमी असतो.

विषाणूचा प्रकार कोणताही असला तरी, तो गंभीर लक्षणे निर्माण करू शकतो, विशेषत: लहान मुले, गर्भवती महिला, आणि अशक्त प्रतिकारशक्ती असलेल्या लोकांमध्ये.

प्रसार कसा होतो?

Mpox विषाणूचा प्रसार मुख्यत्वे संक्रमित प्राण्यांपासून मनुष्यांमध्ये आणि नंतर मनुष्यांपासून मनुष्यांमध्ये होतो. प्रसाराच्या विविध मार्गांचा समावेश पुढीलप्रमाणे आहे:

1. संक्रमित प्राण्यांपासून प्रसार:
   • संक्रमित प्राण्यांचा थेट संपर्क: माकड, उंदीर, आणि इतर वन्य प्राणी या विषाणूचे वाहक असू शकतात. अशा प्राण्यांच्या अंगावरच्या फोड, रक्त, किंवा शारीरिक द्रवांशी संपर्क आल्यास विषाणू मानवांमध्ये पसरू शकतो.
   • संक्रमित मांस खाणे: अशा प्राण्यांचे कच्चे किंवा अपुरी शिजलेले मांस खाल्ल्यानेही विषाणूचा प्रसार होऊ शकतो.
2. मनुष्यांपासून मनुष्यांमध्ये प्रसार:
   • त्वचेशी संपर्क: संक्रमित व्यक्तीच्या त्वचेवरील फोड, गाठी, किंवा चट्ट्यांशी थेट संपर्क आल्यास.
   • श्वसनमार्गाचा संपर्क: संक्रमित व्यक्तीच्या श्वास घेण्याच्या संपर्कातून किंवा खोकल्यामुळे.
   • दूषित वस्तू: संक्रमित व्यक्तीने वापरलेल्या कपडे, बेडशीट्स, किंवा अन्य वस्तूंशी संपर्क आल्यास.

लक्षणे

Mpox विषाणूचा संसर्ग झाल्यानंतर लक्षणे दिसायला काही दिवसांचा अवधी लागतो, ज्याला इनक्युबेशन कालावधी (साधारणतः ५ ते २१ दिवस) असे म्हणतात. लक्षणांचा विकास दोन टप्प्यांमध्ये होतो:

1. प्रारंभिक टप्पा (Invasion Stage):
   • ताप
   • तीव्र डोकेदुखी
   • अंगदुखी, विशेषतः पाठदुखी
   • थकवा
   • लिम्फ नोड्सची सूज (लसिकाग्रंथी सूज), जो हा आजार इतर पॉक्सव्हायरस संक्रमणांपासून वेगळा ओळखण्यास मदत करतो.
2. त्वचेवरील लक्षणे (Skin Eruptions):
   • ताप आल्यावर १ ते ३ दिवसांनी त्वचेवर फोड येऊ लागतात.
   • फोडांचा विकास चार टप्प्यांमध्ये होतो: चट्टे, गाठी, फोड, आणि खपल्या.
   • फोडांचा विस्तार साधारणतः चेहरा, हात, पाय, तळवे, पायाचे तळवे, जननेंद्रियांचे क्षेत्र, आणि डोळ्यांच्या आसपास होतो.
   • हे फोड संपूर्ण शरीरावरही पसरू शकतात, आणि ते खूप वेदनादायक असू शकतात.

निदान

Mpox चे निदान करणे आव्हानात्मक असू शकते कारण त्याची लक्षणे इतर आजारांसारखी असू शकतात. निदानासाठी सामान्यतः रक्त चाचण्या, फोडांमधील द्रवाची चाचणी, आणि इतर प्रयोगशाळा चाचण्या केल्या जातात. यामध्ये पॉलीमरेज चेन रिऍक्शन (PCR) चाचणी खूप प्रभावी ठरते, कारण ती विषाणूच्या डीएनए चे विश्लेषण करते.

व्यवस्थापन आणि उपचार

Mpox साठी कोणताही विशिष्ट औषधोपचार नसला तरी, याचे व्यवस्थापन मुख्यतः लक्षणांनुसार केले जाते. व्यवस्थापनाच्या पद्धती पुढीलप्रमाणे आहेत:

• समर्थनात्मक काळजी: रुग्णाला आवश्यक ती विश्रांती, पोषण, आणि द्रवपदार्थांचा पुरवठा केला जातो.
• दर्द निवारण: फोड आणि इतर लक्षणांमुळे होणाऱ्या वेदना कमी करण्यासाठी वेदनाशामक औषधे दिली जातात.
• द्रवपदार्थांची पूर्तता: शरीरातील द्रवांचे संतुलन राखण्यासाठी द्रवपदार्थांचा पुरवठा महत्त्वाचा आहे.
• संक्रमण नियंत्रण: रुग्णाला एकांतवासात ठेवणे आवश्यक असते, जेणेकरून संक्रमणाचा प्रसार रोखता येईल.

प्रतिबंधक उपाय

Mpox चा प्रसार रोखण्यासाठी काही महत्त्वाचे प्रतिबंधक उपाय केले जाऊ शकतात:

1. रोगग्रस्त प्राण्यांपासून दूर रहा: वन्य प्राण्यांशी संपर्क टाळा, विशेषतः संक्रमित भागातील प्राणी.
2. स्वच्छता राखा: वारंवार हात धुणे, सॅनिटायझर वापरणे, आणि शारीरिक स्वच्छता राखणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
3. संक्रमित वस्तूंचा संपर्क टाळा: संक्रमित व्यक्तीने वापरलेल्या वस्तूंचा वापर टाळा किंवा त्यांचा योग्य प्रकारे नाश करा.
4. लसीकरण: मंकीपॉक्सच्या विरोधात लस उपलब्ध आहे, ज्याचा वापर उच्च-धोक्याच्या गटांमध्ये केला जाऊ शकतो. इमर्जिंग परिस्थितीत, लसीकरण हा प्रतिबंधाचा प्रभावी मार्ग असू शकतो.
5. सार्वजनिक आरोग्याच्या मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन: स्थानिक आणि राष्ट्रीय आरोग्य विभागांकडून दिलेल्या सूचनांचे पालन करा, जसे की एकांतवास, प्रवासाचे निर्बंध, आणि आरोग्य चाचण्यांचे पालन करणे.

निष्कर्ष

Mpox हा विषाणूजन्य आजार आहे, ज्याचा प्रसार रोखण्यासाठी योग्य खबरदारी आणि प्रतिबंधक उपाय आवश्यक आहेत. लक्षणे ओळखून त्वरित उपचार घेणे, स्वच्छता राखणे, आणि संपर्क टाळणे हे यासाठी महत्त्वाचे आहे. योग्य व्यवस्थापनाद्वारे, या आजाराचा प्रसार कमी करता येऊ शकतो आणि रुग्णांना योग्य काळजी दिल्यास ते लवकर बरे होऊ शकतात.