भगवद्गीतेचे प्रसिद्ध श्लोक त्याच्या अर्थासह – संस्कृतमधील गीता श्लोक हा भारतातील एक प्रमुख काव्यग्रंथ महाभारत आहे, ज्याचे लेखक वेदव्यास होते, महाभारतात पांडव आणि कौरवांच्या युद्धादरम्यान, भगवान श्रीकृष्णाने अर्जुनला गीता उपदेश केला.
ज्यामध्ये अनेक प्रसिद्ध श्लोकांचा समावेश आहे. आज या पोस्टमध्ये आम्ही श्री भगवत गीतेचे श्लोक त्यांच्या अर्थासह शेअर करत आहोत.
भगवद्गीतेचे प्रसिद्ध श्लोक
भगवद्गीतेत एकूण १८ अध्याय व ७०० श्लोक आहेत. भारतीय या ग्रंथाला पवित्र धर्मग्रंथ समजतात.
(1)
यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत।
अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम्॥
तात्पर्य : श्रीकृष्ण म्हणतात की जेव्हा जेव्हा धर्माची हानी होते आणि अधर्म वाढतो तेव्हा मी माझे रूप निर्माण करतो.
(2)
परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ॥
अर्थ : संतांचे रक्षण करण्यासाठी, दुष्टांचा नाश करण्यासाठी आणि धर्माची स्थापना करण्यासाठी मी प्रत्येक युगात मानवरूपात अवतार घेतो.
(3)
यो न हृष्यति न द्वेष्टि न शोचति न काङ्‍क्षति।
शुभाशुभपरित्यागी भक्तिमान्यः स मे प्रियः॥
अर्थ : जो कधीही सुखी नसतो, जो कधीही द्वेष करत नाही, जो कधीही शोक करत नाही, ज्याने कधीही इच्छा केली नाही आणि ज्याने सर्व शुभ आणि अशुभ कर्मांचा त्याग केला आहे, तो भक्ती पुरुष मला प्रिय आहे.
(4)
न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत्‌।
कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृतिजैर्गुणैः॥
तात्पर्य : निःसंशयपणे, कोणताही मनुष्य क्षणभरही कोणतेही काम केल्याशिवाय राहत नाही कारण संपूर्ण मानव समुदायाला निसर्गाने निर्माण केलेल्या गुणांच्या प्रभावाखाली कार्य करण्यास भाग पाडले जाते.
(5)
यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः।
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते॥
तात्पर्य : महापुरुष जे वागतात, इतर पुरुषही त्याचप्रमाणे वागतात. त्याने जे काही सिद्ध केले, संपूर्ण मानवी समुदाय त्यानुसार वागू लागतो.
(6)
कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन्‌ गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे।
अनन्त देवेश जगन्निवास त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत्‌॥
अर्थ : हे महामानव ! ब्रह्मदेवाचा जन्मदाता आणि श्रेष्ठ, ते तुला नमस्कार कसा करू शकत नाहीत, कारण हे अनंत! हे देवेश! अरे जगन्निवास ! खरे, असत्य आणि त्यांच्या पलीकडे असलेले सच्चिदानंदघन ब्रह्मा तूच आहेस.
(7)
कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन्‌।
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते॥
तात्पर्य : जो मूर्ख मनुष्य सर्व इंद्रियांवर जिद्दीने ताबा ठेवतो आणि त्या इंद्रियांच्या वस्तूंचा आपल्या मनात विचार करत राहतो त्याला लबाड म्हणजेच अहंकारी म्हणतात.
(8)
यो मामजमनादिं च वेत्ति लोकमहेश्वरम्‌।
असम्मूढः स मर्त्येषु सर्वपापैः प्रमुच्यते॥
तात्पर्य: जो मला अजन्मा म्हणजेच जन्महीन, शाश्वत (अनादि म्हणजे जो आरंभरहित आहे आणि सर्व काही कारणीभूत आहे) आणि जगाचा महान देव आहे, तो मनुष्यातील ज्ञानी मनुष्य सर्व पापांपासून मुक्त होतो.
(9)
न कर्मणामनारंभान्नैष्कर्म्यं पुरुषोऽश्नुते।
न च सन्न्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति॥
तात्पर्य : कर्म सुरू केल्याशिवाय मनुष्य निष्कर्माता (ज्या अवस्थेत मनुष्याची क्रिया अकर्म बनते, म्हणजे परिणाम उत्पन्न करू शकत नाही, त्या अवस्थेचे नाव ‘निष्कर्माता’) प्राप्त होत नाही. सिद्धी म्हणजेच सांख्यनिष्ठ ही केवळ त्यागानेच प्राप्त होते.
(10)
एतां विभूतिं योगं च मम यो वेत्ति तत्त्वतः।
सोऽविकम्पेन योगेन युज्यते नात्र संशयः ॥
तात्पर्य: जो मनुष्य परमेश्वराच्या रूपात माझे अस्तित्व आणि योगसामर्थ्य या तत्त्वातून जाणतो (जगात जे काही दिसते ते सर्व भगवंताचा आभास आहे आणि एकच वासुदेव भगवान सर्वत्र परिपूर्ण आहे, हे जाणणे म्हणजे त्यापासून जाणून घेणे. तत्त्व), तो अखंड भक्तीने तत्त्वातून जाणू शकतो, तो पूर्ण होतो- यात शंका नाही.
(11)
अन्नाद्भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसम्भवः।
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः॥
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम्‌।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम्‌॥
तात्पर्य : सर्व प्राणिमात्रांचा जन्म अन्नापासून होतो, अन्नाचा जन्म पावसापासून होतो, पाऊस यज्ञातून व यज्ञ विहित कर्मापासून उत्पन्न होतो. हे जाणून घ्या की कर्मांचा समुदाय वेदांपासून जन्माला आला आहे आणि वेदांचा जन्म अविनाशी भगवंतापासून झाला आहे. यावरून हे सिद्ध होते की सर्वव्यापी परमात्मा सदैव यज्ञात उपस्थित असतो.
(12)
बुद्धिर्ज्ञानमसम्मोहः क्षमा सत्यं दमः शमः।
सुखं दुःखं भवोऽभावो भयं चाभयमेव च॥
अहिंसा समता तुष्टिस्तपो दानं यशोऽयशः।
भवन्ति भावा भूतानां मत्त एव पृथग्विधा ॥
तात्पर्य: निर्णय घेण्याची शक्ती, अचूक ज्ञान, अगम्यता, क्षमा, सत्य, इंद्रियांवर नियंत्रण, मनावर नियंत्रण आणि सुख-दुःख, उत्पत्ती-नाश आणि भय-निर्भयता आणि अहिंसा, समता, समाधान, तपस्वी (स्व-आचरणाद्वारे) धार्मिकता, इंद्रियांवर नियंत्रण इ. शरीराला तापवून शुद्ध करण्याचे नाव तपस्या), दान, कीर्ती आणि बदनामी – या जीवांच्या विविध प्रकारच्या भावना आहेत ज्या केवळ माझ्यापासूनच येतात.
