अटलबिहारी वाजपेयी हे तीन वेळा भारताचे पंतप्रधान होते. ते पहिल्यांदा 16 मे ते 1 जून 1996, पुन्हा 1998 मध्ये आणि पुन्हा 19 मार्च 1999 ते 22 मे 2004 पर्यंत भारताचे पंतप्रधान होते. ते हिंदी कवी, पत्रकार आणि शक्तिशाली वक्ते होते. ते भारतीय जनसंघाच्या संस्थापकांपैकी एक होते आणि 1968 ते 1973 पर्यंत त्याचे अध्यक्ष होते. राष्ट्रधर्म, पांचजन्य (पत्र) आणि वीर अर्जुन यांसारख्या राष्ट्रीय भावनांनी ओतप्रोत अनेक वृत्तपत्रे आणि मासिकांचे त्यांनी दीर्घकाळ संपादन केले.
श्री अटलबिहारी वाजपेयी हे देशाचे एकमेव असे नेते आहेत ज्यांना केवळ त्यांच्याच पक्षातच नव्हे तर विरोधी पक्षातही तितकाच आदर दिला जातो. एक उदार, विवेकशून्य, निर्भय, साधे-सरळ राजकारणी अशी त्यांची प्रतिमा कमालीची लोकप्रिय असताना, गतिमान वक्ता, कवीच्या संवेदनांनी परिपूर्ण आणि भारतीय सांस्कृतिक मूल्यांवर विश्वास ठेवणारे म्हणून त्यांचे व्यक्तिमत्त्व सर्वांनाच प्रभावित करते.
सुरुवातीचे जीवन
वाजपेयी यांचा जन्म 25 डिसेंबर 1924 रोजी मध्य प्रदेशातील ग्वाल्हेर येथे झाला. त्यांचे वडील कृष्ण बिहारी वाजपेयी हे ग्वाल्हेर संस्थानातील त्यांच्या काळातील प्रसिद्ध कवी होते. त्यांचे वडील हे कवी आणि शालेय मास्तर होते. त्यांचे आजोबा पंडित श्यामलाल वाजपेयी हे संस्कृतचे प्रसिद्ध अभ्यासक होते. त्यांचे कुटुंब अतिशय साधे होते. वाजपेयींनी लक्ष्मीबाई कॉलेज, ग्वाल्हेर आणि D.A.V., कानपूर येथून पदवी प्राप्त केली. महाविद्यालयातून राज्यशास्त्रात पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली.
राजकीय जीवन
श्री वाजपेयींची लेखन क्षमता आणि वक्तृत्व कौशल्य पाहून श्यामा प्रसाद मुखर्जी आणि दीनदयाल उपाध्याय यांसारख्या नेत्यांचे लक्ष त्यांच्याकडे गेले. ते ‘भारत छोडो’ आंदोलनाचा एक भाग होते. काही काळ त्यांनी पत्रकार म्हणून काम केले. ते उत्तम कवीही होते. पुढे ते राजकारणात रमले. त्यांनी भारतीय जनता पक्षाची स्थापना केली. ते बळकट करण्यासाठी त्यांनी आपले ज्ञान आणि अनुभव वापरले. वाजपेयीजी हे अतिशय लोकप्रिय नेते होते.
1953 मध्ये अटलजींची जनसंघाचे पहिले अध्यक्ष डॉ. श्यामा प्रसाद मुखर्जी यांचे स्वीय सचिव म्हणून नियुक्ती करण्यात आली. यासोबतच त्यांना जनसंघाचे सचिवही करण्यात आले. 1955 मध्ये पहिल्यांदाच निवडणुकीच्या रिंगणात उतरलेल्या विजयालक्ष्मी पंडित यांनी सोडलेल्या जागेच्या पोटनिवडणुकीत त्यांना पराभवाला सामोरे जावे लागले. 1957, 1967, 1971, 1977, 1980, 1991, 1996 आणि 1998 मध्ये सातव्यांदा लोकसभेचे सदस्य म्हणून निवडून आले. 1962 आणि 1986 मध्ये त्यांना राज्यसभेचे सदस्य म्हणून नामांकन मिळाले होते. 1977 ते 1979 या काळात ते जनता पक्षाच्या राजवटीत परराष्ट्र मंत्री होते. 1980 ते 1986 या काळात ते भारतीय जनता पक्षाचे राष्ट्रीय अध्यक्षही होते.
1996 मध्ये वाजपेयींनी पहिल्यांदा भारताचे पंतप्रधान म्हणून शपथ घेतली. त्यांचे सरकार केवळ 13 दिवस टिकले. 1998 मध्ये त्यांनी पुन्हा पंतप्रधानपदाची शपथ घेतली. त्यांच्या सरकारने 1998 मध्ये पोखरण अणुचाचणी केली. 2004 मध्ये त्यांच्या सरकारला पराभवाचा सामना करावा लागला.
राष्ट्रीय महामार्ग विकास कार्यक्रम, ग्राम सडक योजना, सुवर्ण चतुर्भुज इत्यादी योजना वाजपेयीजींनी सुरू केल्या होत्या. त्यांनी समाजातील प्रत्येक घटकाचा विचार केला. त्यांना पद्मविभूषण, लोकमान्य टिळक पुरस्कार, पंडित गोविंद वल्लभ पंत पुरस्कार आणि भारतरत्न पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. त्यांना भारतीय राजकारणातील ‘भीष्म पितामह’ म्हणूनही ओळखले जाते.
अटलबिहारी वाजपेयी यांचे विचार
श्री अटलबिहारी वाजपेयी यांचे संपूर्ण जीवन आणि त्यांचे संपूर्ण विचार राष्ट्राला समर्पित आहेत. देशसेवेसाठी त्यांनी कौटुंबिक जीवनाचा विचारही सोडून दिला. अविवाहित पंतप्रधान म्हणून ते प्रामाणिक, अलिप्त प्रतिमा असलेले पंतप्रधान राहिले आहेत. राजकारणात असताना त्यांनी कधीही स्वतःचे हित पाहिले नाही. त्यांचा लोकशाही मूल्यांवर गाढ विश्वास आहे. हिंदुत्ववादी असूनही त्यांची प्रतिमा जातीयवादी नसून धर्मनिरपेक्ष मानवाची होती.
साहित्यिक कार्य
वाजपेयी हे प्रसिद्ध कवीही होते. त्यांचे अनेक कवितासंग्रह प्रकाशित झाले आहेत, ज्यात ‘माझ्या पन्नास-एक कविता’ आणि ‘अ‍ॅट द एंड’ यांचा समावेश आहे. त्यांनी “संवाद और विकास” आणि “मेरे प्रिया सन्मान” यासह अनेक पुस्तके देखील लिहिली आहेत.
पुरस्कार आणि सन्मान
वाजपेयींना त्यांच्या योगदानासाठी भारतरत्न, पद्मविभूषण आणि पद्मभूषण यासह अनेक पुरस्कार आणि सन्मान मिळाले. त्यांना 2014 मध्ये भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार भारतरत्न देण्यात आला.
मृत्यू
वाजपेयी यांचे 16 ऑगस्ट 2018 रोजी नवी दिल्ली येथे निधन झाले. ते 93 वर्षांचे होते. त्याचे राष्ट्रीय स्मारक करण्यात आले आहे. अटलबिहारी वाजपेयी हे भारताचे महान नेते होते. भारताच्या विकासात त्यांनी महत्त्वाचे योगदान दिले. ते एक उत्तम वक्ते, कुशल राजकारणी आणि प्रसिद्ध कवी होते. भारताच्या इतिहासातील एक महत्त्वाची व्यक्ती म्हणून ते स्मरणात राहतील.
