संघाचे पूर्ण नाव राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ आहे. संघटनेचे संस्थापक डॉ.केशव बळीराम हेडगेवार आहेत. डॉ.जी हे स्वातंत्र्यसैनिक होते. त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य देशसेवेसाठी समर्पित केले होते. त्यांनी 1925 मध्ये नागपुरात संघाची सुरुवात केली. राष्ट्रीय एकात्मतेसाठी उभे राहण्याबरोबरच राष्ट्रीय वाढ, शांतता आणि स्थैर्याला चालना देणारी संघटना निर्माण करण्याचा त्यांचा प्रयत्न सुरू झाला, ज्यामुळे त्यांना नागपुरात आरएसएसची पायाभरणी झाली. बराच विचारविनिमय केल्यानंतर १९२५ मध्ये आरएसएसची स्थापना करण्यात आली. हिंदूंना प्रशिक्षित करण्यासाठी आणि त्यांना एकसंघ म्हणून एकत्र बांधण्यासाठी त्यांनी आरएसएस शाखा उघडल्या.
संघाचे सदस्य कोण होऊ शकतो?
कोणताही हिंदू माणूस संघाचा सदस्य होऊ शकतो.
संघ फक्त हिंदूंच्या संघटनेबद्दलच का बोलतो? ती धार्मिक संस्था आहे का?
संघात हिंदू हा शब्द उपासना, पंथ, धर्म, धर्म या संदर्भात वापरला जात नाही. त्यामुळे संघ ही धार्मिक संघटना नाही. हिंदूंना जीवनाची दृष्टी आहे, जीवनाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन आहे आणि जीवनपद्धती आहे. या अर्थाने संघात हिंदूचा वापर केला जातो. हिंदू धर्म हा धर्म नसून जीवनपद्धती आहे, असेही सर्वोच्च न्यायालयाने महत्त्वपूर्ण निर्णयात म्हटले आहे. उदाहरणार्थ, सत्य एक आहे. अशी अनेक नावे असू शकतात ज्याद्वारे त्याला संबोधले जाऊ शकते. ते साध्य करण्याचे अनेक मार्ग असू शकतात. ते सर्व समान आहेत असे मानणे ही भारताची जीवनदृष्टी आहे.
ही जीवनाची हिंदू दृष्टी आहे. तीच जाणीव अनेक रूपांत व्यक्त झाली आहे. त्यामुळे प्रत्येकामध्ये एकच चैतन्य असते, म्हणूनच विविधतेत एकता ही भारताच्या जीवनाची दृष्टी आहे. ही जीवनाची हिंदू दृष्टी आहे. जो जीवनाच्या या दृष्टीवर विश्वास ठेवतो, जो भारताचा इतिहास स्वतःचा मानतो, जो इथे विकसित झालेल्या जीवनमूल्यांचा आदर करतो, जो आपल्या आचरणातून त्या जीवनमूल्यांचा समाजात संवर्धन करतो आणि जो एकाला मानतो. जो आपला आदर्श मानून या जीवनमूल्यांचे रक्षण करण्यासाठी त्याग करतो आणि त्याग करतो. प्रत्येक व्यक्ती हा हिंदू आहे, मग त्याचा धर्म किंवा उपासना पंथ कोणताही असो.
मुस्लिम आणि ख्रिश्चनांनाही संघात प्रवेश मिळू शकतो का?
भारतात राहणारे ख्रिश्चन किंवा मुस्लिम हे भारताबाहेरून आलेले नाहीत. ते सर्व इथले आहेत. आपल्या सर्वांचे पूर्वज सारखेच आहेत. काही कारणाने धर्म बदलल्याने जीवनाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन बदलत नाही. त्यामुळे या सर्वांच्या जीवनाची दृष्टी भारत म्हणजेच हिंदू आहे. हिंदू असल्याने तो संघात सामील होऊ शकतो, येत आहे आणि जबाबदारीने कामही करत आहे. त्यांना धर्माच्या आधारावर कोणताही भेदभाव किंवा विशेष वागणूक मिळत नाही. सर्वजण हिंदू असल्याने सर्व कार्यक्रमात सहभागी होतात.
संघाच्या सदस्यत्वाची प्रक्रिया काय आहे?
युनियन सदस्यत्वासाठी कोणतीही औपचारिक प्रक्रिया नाही. जवळच्या संघ शाखेत जाऊन कोणतीही व्यक्ती संघात सामील होऊ शकते. संघाच्या सदस्यांना स्वयंसेवक म्हणतात. त्यासाठी कोणतेही शुल्क किंवा नोंदणी प्रक्रिया नाही.
संघाच्या कार्यक्रमात गणवेश का असतात? स्वयंसेवक बनणे अनिवार्य आहे का? ते कसे साध्य होते?
संघातील शारीरिक कार्यक्रमांतून एकता आणि सामूहिकतेची संस्कृती जोपासली जाते. यासाठी गणवेश योग्य आहे.परंतु गणवेश केवळ विशेष कार्यक्रमांमध्येच परिधान केला जातो. नित्यशाखेसाठी ते अनिवार्य नाही. गणवेशाची योग्यता लक्षात आल्यावर प्रत्येक स्वयंसेवक स्वखर्चाने गणवेशाचा पुरवठा करतो.
संघ शाखेत चड्डी घालण्याचा आग्रह का धरतो?
हा आग्रहाचा विषय नसून सोयीचा आहे. शाखेत दैनंदिन शारीरिक कार्यक्रम असतात. त्याच्यासाठी शॉर्ट्स हा प्रत्येकासाठी सोयीचा आणि शक्य फॉर्म आहे.
शाखा म्हणजे काय?
एका विशिष्ट भौगोलिक प्रदेशातील स्वयंसेवकांच्या रोज एक तासाच्या बैठकीला शाखा म्हणतात.
एक तासाच्या संघ शाखेत रोज कोणते कार्यक्रम होतात?
दैनंदिन एक तासाच्या शाकामध्ये विविध शारीरिक व्यायाम, खेळ, देशभक्तीपर गाणी, राष्ट्रहिताच्या विविध विषयांवर चर्चा आणि भाषणे आणि मातृभूमीसाठी प्रार्थना यांचा समावेश होतो.
संघाच्या भारतात किती शाखा आणि किती स्वयंसेवक आहेत?
भारतातील शहरे आणि गावांसह 50,000 ठिकाणी संघाच्या शाखा आहेत. औपचारिक सभासद नसल्यामुळे स्वयंसेवकांची संख्या सांगणे कठीण आहे.
