छत्रपती शिवाजी महाराज जयंती, महाराष्ट्रातील एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि प्रेरणादायी उत्सव, दरवर्षी १९ फेब्रुवारी रोजी मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. हा दिवस म्हणजे महाराष्ट्राच्या इतिहासातील एका महान योद्ध्या, कुशल प्रशासक आणि युगपुरुषाच्या जन्माचा दिवस. या दिवशी केवळ त्यांची शौर्यगाथा नाही गायली जात, तर त्यांनी निर्माण केलेल्या स्वराज्याच्या मूल्यांचा आणि त्यांच्या विचारधारेचा जागर केला जातो. हा उत्सव महाराष्ट्राच्या संस्कृतीत आणि अस्मितेत खोलवर रुजलेला आहे.
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म आणि बालपण
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी पुणे जिल्ह्यातील शिवनेरी किल्ल्यावर झाला. हा किल्ला त्यावेळी आदिलशाहीच्या नियंत्रणाखाली होता. त्यांच्या वडिलांचे नाव शहाजीराजे भोसले होते, जे एक शूर सरदार आणि आदिलशाही दरबारातील प्रतिष्ठित व्यक्ती होते. आईचे नाव जिजाबाई होते, ज्या एक अत्यंत तेजस्वी आणि धैर्यवान महिला होत्या. जिजाबाईंनी शिवाजी महाराजांना लहानपणापासूनच रामायण, महाभारत आणि इतर भारतीय नायकांच्या कथा सांगून त्यांच्या मनात देशभक्ती, पराक्रम, न्याय आणि नीतीची भावना रुजवली. या संस्कारांमुळेच शिवाजी महाराजांच्या व्यक्तिमत्त्वाची जडणघडण झाली. जिजाबाईंनी त्यांना शस्त्रविद्या, राजनीती आणि प्रशासनाचे शिक्षणही दिले.
स्वराज्याची स्थापना
शिवाजी महाराजांनी आपल्या लहान वयातच स्वराज्याची स्वप्ने पाहिली. त्यांनी आपल्या विश्वासू सहकाऱ्यांच्या मदतीने, ज्यात तानाजी मालुसरे, बाजीप्रभू देशपांडे, येसाजी कंक अशा अनेक शूरवीरांचा समावेश होता, अनेक किल्ले जिंकून मराठा साम्राज्याची मुहूर्तमेढ रोवली. Torna fort was the first fort captured by Shivaji Maharaj at the age of 16. त्यांनी आदिलशाही, मुघल आणि इतर शत्रूंना हरवून आपल्या राज्याचे रक्षण केले. पुरंदरचा तह, अफजलखानाचा वध, आग्रा येथील भेट आणि सुटका अशा अनेक घटना त्यांच्या शौर्याची साक्ष देतात. शिवाजी महाराजांनी प्रतिकूल परिस्थितीतही आपल्या धैर्याने आणि रणनीतीने शत्रूंना पराजित केले.
प्रजा कल्याणकारी राज्य
शिवाजी महाराजांनी केवळ राज्य जिंकले नाही, तर त्यांनी प्रजेच्या हितासाठी अनेक कामे केली. त्यांनी शेती, व्यापार आणि उद्योगांना प्रोत्साहन दिले. त्यांनी शेतकऱ्यांसाठी जमिनीची मोजणी करून योग्य करप्रणाली लागू केली. व्यापाराला चालना देण्यासाठी त्यांनी नवीन बाजारपेठा वसवल्या आणि परदेशी व्यापारावर नियंत्रण ठेवले. त्यांनी गरीब आणि गरजू लोकांना मदत केली. त्यांच्या राज्यात न्याय आणि समानता होती. कोणत्याही व्यक्तीवर अन्याय झाल्यास ते स्वतः लक्ष घालत असत. स्त्रियांचा आदर राखला जात असे. त्यामुळेच ते ‘रयतेचे राजे’ म्हणून ओळखले जातात. शिवाजी महाराजांनी अष्टप्रधान मंडळ स्थापन करून प्रशासनाला एक नवीन दिशा दिली.
शिवाजी महाराजांचे गुण
शिवाजी महाराज एक महान योद्धा, कुशल प्रशासक आणि சிறந்த नेता होते. त्यांच्यामध्ये अनेक चांगले गुण होते. ते शूर होते, पण त्याचबरोबर ते दयाळू आणि न्यायप्रियही होते. शत्रूंना हरवल्यानंतर त्यांनी कधीही त्यांचा अपमान केला नाही. ते आपल्या सैनिकांवर प्रेम करत होते आणि त्यांची काळजी घेत होते. युद्धाच्या वेळी जखमी झालेल्या सैनिकांवर उपचार करण्यासाठी त्यांनी विशेष व्यवस्था केली होती. ते आपल्या प्रजेलाही आपल्या कुटुंबाचा भाग मानत होते. त्यांनी नेहमी प्रजेच्या सुख-दुःखाचा विचार केला. त्यांच्यातील सर्वात महत्त्वाचा गुण म्हणजे त्यांची दृष्टी. दूरदृष्टीमुळेच ते स्वराज्याची स्थापना करू शकले.
शिवाजी महाराजांची शिकवण
शिवाजी महाराजांच्या जीवनातून आपल्याला अनेक गोष्टी शिकायला मिळतात. त्यांनी आपल्याला धैर्य, आत्मविश्वास आणि देशभक्तीचा अर्थ शिकवला. कोणत्याही परिस्थितीत हार न मानता आपल्या ध्येयावर लक्ष केंद्रित करण्याची प्रेरणा त्यांनी दिली. त्यांनी आपल्याला न्याय आणि समानतेचे महत्त्व पटवून दिले. सर्वधर्म समभावाची शिकवण त्यांनी दिली. त्यांनी आपल्याला आपल्या ध्येयापर्यंत पोहोचण्यासाठी कठोर परिश्रम करण्याची प्रेरणा दिली. शिवाजी महाराजांनी प्रतिकूल परिस्थितीतही स्वराज्याची स्थापना केली, यावरून आपल्याला आत्मविश्वास आणि जिद्द कशी ठेवावी हे शिकायला मिळते.
शिवजयंती उत्सव
शिवजयंती हा उत्सव महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. या दिवशी लोक शिवाजी महाराजांच्या जीवनातील विविध घटनांची आठवण करतात. अनेक ठिकाणी व्याख्याने, नाटके आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. पोवाडे गायले जातात, ज्यात त्यांच्या शौर्याचे वर्णन असते. तरुण पिढीला शिवाजी महाराजांच्या शौर्याची आणि त्यांच्या विचारांची माहिती दिली जाते. विविध सामाजिक उपक्रम राबवले जातात. शिवाजी महाराजांच्या किल्ल्यांवर विशेष कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते.
शिवजयंतीचा संदेश
शिवजयंती आपल्याला शिवाजी महाराजांच्या त्यागाची आणि देशभक्तीची आठवण करून देते. हा उत्सव आपल्याला त्यांच्या गुणांचे अनुकरण करण्याची आणि त्यांच्या विचारांना आचरणात आणण्याची प्रेरणा देतो. आजच्या परिस्थितीत शिवाजी महाराजांच्या विचारांची आणि मूल्यांची खूप गरज आहे. शिवजयंती म्हणजे स्वराज्याची, न्यायाची आणि एकतेची भावना जिवंत ठेवण्याचा दिवस. या दिवशी आपण शिवाजी महाराजांच्या विचारांना आत्मसात करून एक चांगला नागरिक बनण्याचा संकल्प करूया.
छत्रपती शिवाजी महाराज हे महाराष्ट्राच्या इतिहासातील एक अमूल्य रत्न होते. त्यांनी आपल्या कर्तृत्वाने महाराष्ट्राला एक नवी दिशा दिली. त्यांचे कार्य आजही आपल्याला प्रेरणा देते. त्यांची जयंती म्हणजे शौर्याचा, न्यायाचा आणि स्वराज्याचा उत्सव. या दिवशी आपण त्यांच्या विचारांना आत्मसात करून एक चांगला नागरिक बनण्याचा संकल्प करूया आणि त्यांच्या स्वप्नातील सशक्त आणि समृद्ध भारताची निर्मिती करण्यासाठी प्रयत्न करूया.