२०२४ मध्ये भाऊबीज कधी आहे आणि यम द्वितीया कधी साजरी करावी?
२०२४ मध्ये भाऊबीज, जी यम द्वितीया म्हणूनही ओळखली जाते, ३ नोव्हेंबर रोजी साजरी केली जाईल. भाऊबीज हा दिवाळीतील महत्त्वाचा सण आहे, जो मुख्यत्वे भावंडांच्या पवित्र नात्याचे प्रतीक म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी बहिणी आपल्या भावाला ओवाळून त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी, आरोग्यासाठी आणि समृद्धीसाठी प्रार्थना करतात. भाऊबीज साजरी करताना विविध विधी, पूजा, आणि कथांनुसार कृतज्ञता व्यक्त करतात.
२०२४ मध्ये यम द्वितीयेची पूजा वेळ
- तिथी प्रारंभ: २ नोव्हेंबर २०२४ रोजी रात्री ११:४४ वाजता
- तिथी समाप्त: ३ नोव्हेंबर २०२४ रोजी रात्री १०:०२ वाजता
- भाऊबीज पूजा आणि ओवाळणीचा शुभ मुहूर्त: सकाळी ९:०० ते दुपारी १:०० वाजेपर्यंत विशेष शुभ मानला जातो. या वेळेत पूजा केल्यास त्याचा भावंडांवर अधिक चांगला परिणाम होतो, असा विश्वास आहे.
यम द्वितीयेच्या दिवशी काय करावे?
यम द्वितीया म्हणजेच भाऊबीज साजरी करताना काही खास विधी आणि परंपरा आहेत, ज्या पाळल्या गेल्यास त्या अधिक शुभ मानल्या जातात. या दिवशी करावयाच्या महत्त्वपूर्ण गोष्टी खालीलप्रमाणे आहेत:
- भाऊला ओवाळणे: या दिवशी बहिणी आपला भाऊ आणि त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी ओवाळतात. ओवाळणीसाठी थाळीत तिळाचे दिवे, अक्षता, फुलं, नारळ, औक्षणाचे ताट, आणि मिठाई ठेवली जाते. ललाटावर चंदन किंवा कुमकुमाचा टिळा लावला जातो आणि अक्षता ठेवतात. असे मानले जाते की बहिणीने ओवाळणी केल्याने भावाचे जीवन सुरक्षित राहते आणि त्याला आयुष्यातील संकटांपासून संरक्षण मिळते.
- भाऊला गोड पदार्थ अर्पण करणे: ओवाळल्यानंतर बहिण आपल्या हाताने बनवलेले गोड पदार्थ भावाला देते. यामध्ये मुख्यतः पुरणपोळी, लाडू, पेढे यांसारखे गोड पदार्थ असतात. या प्रसंगी गोड खाल्ल्याने नात्यात गोडवा येतो, अशी मान्यता आहे.
- यमराजाची पूजा: या दिवशी यमराजाची विशेष पूजा केली जाते. बहिण यमराजाला प्रसन्न करण्यासाठी दिवा लावते आणि त्यांच्या आशीर्वादाने भावाच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते. धार्मिक मान्यतेनुसार, यमराज यांनी बहिणीला आश्वासन दिले होते की यम द्वितीयेला ओवाळणी झाल्यास भाऊ दीर्घायुषी होईल. त्यामुळे यमराजाला ओवाळणी करणे आणि त्यांच्या आशीर्वादाची प्रार्थना करणे शुभ मानले जाते.
- भाऊबीज कथा ऐकणे किंवा सांगणे: भाऊबीजच्या दिवशी यम द्वितीयेची कथा ऐकणे किंवा सांगणे महत्त्वाचे मानले जाते. या कथेतील मुख्य प्रसंगामुळे या सणाचे महत्त्व समजते आणि त्यातून भावंडांचे नाते अधिक दृढ होते. बहिण भावाला प्रेमपूर्वक कथा सांगते किंवा ऐकते, ज्यामुळे त्यांच्या नात्याला आध्यात्मिक दृष्टीने बळकटी मिळते.
भाऊबीज कथा
भाऊबीज किंवा यम द्वितीयेला साजरी करण्यात येणारी कथा अत्यंत सुंदर आणि प्रेरणादायक आहे. या कथेमागे भावंडांच्या पवित्र नात्याचा आदर आणि संरक्षणाची भावना आहे. पौराणिक मान्यतेनुसार, एकदा यमराज — जो मृत्यूचा देव मानला जातो — आपल्या बहिणी यमुनाला भेटण्यासाठी तिच्या घरी गेले.
यमराज आणि यमुनाची ही कथा अशी आहे:
यमुनाला नेहमी तिचा भाऊ यमराज याच्या भेटीची प्रतीक्षा असायची. परंतु, यमराज नेहमीच आपल्या कार्यात व्यस्त असायचे आणि त्यांना यमुनाकडे जाण्यास वेळ मिळत नसे. अखेर, एके दिवशी यमुनाची इच्छा पूर्ण करण्यासाठी यमराज तिच्या घरी आले. बहिणीने भावाचे आगमन पाहून आनंदाने त्यांचे स्वागत केले. यमुनाने प्रेमपूर्वक आपल्या भावाला स्नान करवले, त्याला सुगंधी फुलांचा हार घातला, चंदन आणि कुमकुमाने टिळा लावला, आणि त्याच्या ललाटावर अक्षता ठेवून त्याला ओवाळले.
यमुनाने यमराजासाठी सुग्रास भोजन तयार केले होते. प्रेमाने तिने भावाला भोजन वाढले. यमराजाने तिचे प्रेमपूर्ण स्वागत पाहून अत्यंत प्रसन्न होऊन तिला वर मागण्यास सांगितले. यमुनाने सांगितले की, “भाऊ, तू मला आशीर्वाद दे की या दिवशी जेव्हा जेव्हा एखादी बहिण आपल्या भावाला ओवाळेल, तेव्हा तिचा भाऊ दीर्घायुषी होईल, आणि त्याच्यावर संकटे येणार नाहीत.”
यमराजाने यमुनाचे हे मागणे आनंदाने मान्य केले आणि तिला आशीर्वाद दिला की जेव्हा कुठलीही बहिण आपल्या भावाला ओवाळेल, तेव्हा तिच्या भावाचे आयुष्य सुरक्षित राहील आणि त्याला यमराजाच्या दरबारात जावे लागणार नाही.
या प्रसंगामुळे यम द्वितीया किंवा भाऊबीज साजरी करण्याची परंपरा निर्माण झाली. हा सण भावंडांच्या नात्यातील प्रेम, आदर, आणि संरक्षणाचा संदेश देतो. म्हणूनच, भाऊबीज सणाच्या निमित्ताने बहिणी आपल्या भावाला ओवाळून त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करतात, आणि भाऊही आपल्या बहिणीला सर्व संकटांपासून संरक्षित करण्याची शपथ घेतो.
या कथेमध्ये आपल्याला भावंडांच्या नात्याचा पवित्र आदर आणि त्याग दिसतो.
यम द्वितीया का साजरी केली जाते?
यम द्वितीया साजरी करण्यामागे पौराणिक आणि धार्मिक दृष्टिकोन आहे. असे मानले जाते की यमराज या दिवशी आपल्या बहिणी यमुनाला भेटण्यासाठी गेले होते. यमुनाने त्यांचे स्वागत केले आणि प्रेमपूर्वक सेवा केली. यामुळे प्रभावित होऊन यमराजांनी तिला वर मागण्याची संधी दिली. यमुनाने आपल्या भावाचा आयुष्यभर तारण होईल आणि त्याच्या मृत्यूचा धोकाही टळेल असा वर मागितला.
यमराजाने तिला हे वरदान दिले की, या दिवशी जो भाऊ बहिणीच्या हातून ओवाळणी घेईल त्याचे दीर्घायुष्य लाभेल आणि त्याला मृत्यूचा धोका कमी होईल. या पौराणिक प्रसंगामुळे यम द्वितीया हा सण साजरा करण्याची परंपरा सुरू झाली.
यम द्वितीयेला ओवाळणी करण्यामागे भावंडांच्या परस्पर प्रेमाचे आणि संरक्षक भावनेचे दर्शन घडते. त्यामुळे हा सण फक्त धार्मिक विधीच नाही, तर भावंडांच्या प्रेमाचे प्रतीक बनला आहे.
भाऊबीज का साजरी केली जाते?
भाऊबीज हा सण भारतीय संस्कृतीत भावंडांच्या नात्याचा उत्सव मानला जातो. हा सण फक्त परंपरेचा भाग नसून, भावंडांच्या नात्यातील प्रेम, आदर आणि एकत्रिततेचे प्रतीक आहे. भाऊबीज साजरी करताना बहिण भावाला ओवाळून त्याच्या आरोग्यासाठी आणि समृद्धीसाठी प्रार्थना करते. भाऊही आपल्या बहिणीला आयुष्यातील सर्व प्रकारच्या अडचणींपासून संरक्षण देण्याची शपथ घेतो.
यम द्वितीया आणि भाऊबीजचे हे महत्त्वपूर्ण दृष्टीकोन आहेत, जे भावंडांच्या नात्यातील पवित्रतेला अधिक दृढ करतात. समाजात भावंडांच्या नात्यातील बंध अधिक घट्ट करण्याचा संदेश देणारा हा सण आपल्या परंपरेचा एक सुंदर भाग आहे.