महान देशभक्त अनंत कान्हेरे: स्वातंत्र्याच्या यज्ञातील एक तेजस्वी ज्वाला
भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील क्रांतिकारकांची भूमिका अद्वितीय होती. त्याग, बलिदान, आणि मातृभूमीच्या स्वातंत्र्यासाठी समर्पित असलेल्या या वीरांमध्ये अनंत लक्ष्मण कान्हेरे यांचे नाव सुवर्णाक्षरांनी कोरले गेले आहे. 21 व्या वर्षी हसत-हसत फाशीच्या दोराला मिठी मारणाऱ्या या क्रांतिकारकाने ब्रिटिश सत्तेला हादरवून सोडले. त्यांच्या जीवनप्रवासाचा आढावा घेतल्यास त्यांच्या धाडसी वृत्तीचा आणि मातृभूमीवरील निस्सीम प्रेमाचा प्रत्यय येतो.
अनंत कान्हेरे यांचा जन्म आणि बालपण
अनंत लक्ष्मण कान्हेरे यांचा जन्म 7 जानेवारी 1891 रोजी महाराष्ट्रातील छत्रपती संभाजी नगर (औरंगाबाद) जिल्ह्यातील येवलामध्ये एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला. त्यांच्या घरातील वातावरण धार्मिक आणि पारंपरिक होते. लहानपणापासूनच अनंत यांना देशभक्तीची प्रेरणा घरातील वाचन आणि सभांमधून मिळाली. वडिलांच्या कडक शिस्तीमुळे त्यांच्यावर चांगले संस्कार झाले, परंतु त्याचबरोबर त्यांच्यात ब्रिटिशांच्या अत्याचारांविरोधात असंतोष निर्माण झाला.
ब्रिटिश सत्तेचा अत्याचार आणि क्रांतिकारी विचारांचा प्रभाव
त्याकाळी भारतात ब्रिटिशांची जुलमी सत्ता सुरू होती. वंगभंग, लोकमान्य टिळक यांचे देशभक्तीपर भाषण, आणि लाला लजपतराय, बिपिन चंद्र पाल यांसारख्या क्रांतिकारकांचे विचार यांचा तरुण अनंतवर खोल प्रभाव पडला. विशेषतः लोकमान्य टिळक यांचे “स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे” हे घोषवाक्य अनंत यांच्या मनावर कोरले गेले.
1908 साली लोकमान्य टिळक यांना कारावासाची शिक्षा दिल्यानंतर, महाराष्ट्रात असंतोषाची लाट उसळली. याच काळात नाशिक जिल्ह्यातील ब्रिटिश अधिकारी जॅक्सन याने भारतीयांवर अमानुष अत्याचार केले. त्याच्या निर्दयी वागणुकीमुळे क्रांतिकारकांच्या गटाने जॅक्सनचा वध करण्याचा निर्णय घेतला.
क्रांतिकारक गट आणि योजना
अनंत कान्हेरे हे नाशिकच्या मित्रमेळा या गटाचे सक्रिय सदस्य होते. या गटाचे संस्थापक वीर सावरकर यांच्या विचारांनी प्रेरित होऊन त्यांनी सशस्त्र क्रांतीचा मार्ग स्वीकारला. सावरकरांनी युवकांना इंग्रज सत्तेविरुद्ध लढण्यासाठी प्रेरित केले.
जॅक्सनच्या वधाची योजना मित्रमेळ्याने आखली. 21 डिसेंबर 1909 रोजी नाशिकमध्ये विज्ञान नाटकगृहात एका नाट्यप्रयोगाच्या वेळी जॅक्सन उपस्थित होता. त्याच वेळी अनंत कान्हेरेने जॅक्सनवर गोळी झाडून त्याचा वध केला. या घटनेने ब्रिटिश सत्तेला मोठा धक्का बसला.
अनंत कान्हेरे यांचे धाडस
जॅक्सनचा वध हा फक्त एका व्यक्तीचा खून नव्हता; तो ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध उभ्या असलेल्या भारतीयांच्या असंतोषाचा आणि क्रांतीच्या ज्वालेचा प्रतीक होता. अनंत कान्हेरे यांना हे पूर्ण माहित होते की, या कृत्यानंतर त्यांना पकडले जाईल आणि मृत्युदंडाची शिक्षा होईल. तरीही, ते निर्धाराने पुढे गेले.
त्यांच्या या कृतीमुळे भारतीय तरुणांमध्ये देशभक्तीची भावना अधिक तीव्र झाली. अनंत कान्हेरे, विनायक देशपांडे, आणि काशीनाथ खाडिलकर यांना अटक झाली आणि त्यांच्यावर न्यायालयात खटला चालवला गेला.
न्यायालयीन खटला आणि मृत्युदंड
अनंत कान्हेरे यांच्यावर खटला चालवताना ब्रिटिश सरकारने त्यांना प्रचंड छळाला सामोरे जावे लागले. पण त्यांनी आपल्या कृतीची कबुली दिली आणि कोणालाही फसवण्याचा प्रयत्न केला नाही. त्यांच्या मनोगतात त्यांनी सांगितले की, “माझ्या देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी मी हा बलिदानाचा मार्ग निवडला आहे. जॅक्सनच्या वधाने माझ्या देशबांधवांना प्रेरणा मिळेल, हीच माझी अपेक्षा आहे.”
19 एप्रिल 1910 रोजी अनंत कान्हेरे यांना अहमदनगरच्या तुरुंगात फाशीची शिक्षा देण्यात आली. फाशीच्या वेळीही ते अत्यंत शांत आणि निर्धाराने होते. फाशीच्या आधी त्यांनी देशभक्तीचे घोष दिले आणि भारतमातेचे स्मरण केले.
अनंत कान्हेरे यांचे योगदान
अनंत कान्हेरे यांचे बलिदान भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा ठरले. त्यांच्या कृतीमुळे भारतीय युवकांमध्ये क्रांतीची ज्वाला प्रज्वलित झाली.
- ब्रिटिश सत्तेला धक्का: जॅक्सनच्या वधामुळे ब्रिटिश सत्तेला भारतीयांच्या क्रांतिकारी विचारांची जाणीव झाली.
- तरुणांना प्रेरणा: त्यांच्या बलिदानामुळे अनेक तरुण स्वातंत्र्यलढ्यात सामील झाले.
- क्रांतिकारी चळवळीचा विस्तार: मित्रमेळ्यासारख्या गटांनी त्यांच्या प्रेरणेने क्रांतीचे कार्य पुढे नेले.
अनंत कान्हेरे यांची प्रेरणा आजही जिवंत
अनंत कान्हेरे यांचे जीवन आणि बलिदान आजही भारतीय युवकांसाठी प्रेरणादायी आहे. देशभक्ती, त्याग, आणि निर्धाराचे उत्तम उदाहरण म्हणून त्यांचे नाव नेहमीच आदराने घेतले जाईल. त्यांच्या धाडसी कृतीमुळे स्वातंत्र्यलढ्याला नवी दिशा मिळाली.
आजच्या काळात, त्यांच्या बलिदानाची जाणीव ठेवून आपण देशसेवेसाठी कार्य केले पाहिजे. अनंत कान्हेरे यांची कथा आपल्याला शिकवते की, देशासाठी प्राण देणे हीच खरी देशभक्ती आहे.
अनंत कान्हेरे हे केवळ एक क्रांतिकारक नव्हते, तर ते भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या यज्ञातील एक तेजस्वी ज्वाला होते. त्यांच्या त्यागामुळे आणि साहसामुळे भारतीय स्वातंत्र्यलढा अधिक उर्जित झाला.
आजही, त्यांच्या बलिदानाचा आदर्श आपल्या मनात जागृत ठेवून आपण देशसेवेसाठी तत्पर असणे हीच त्यांना खरी श्रद्धांजली ठरेल.
जय हिंद! वंदे मातरम!